Waterloo Savaşı

Başlangıç

Napolyon 1 Mart 1815’te Elba Adası’ndaki sürgünden döndü. 19 Mart 1815 tarihinde ise Kral XVIII. Louis Paris’ten kaçtı ve Napolyon ertesi gün Paris’e girdi. Bu sırada da Napolyon’u Fransa İmparatoru olarak tanımak bir yana, Viyana Kongresi’nin büyük güçleri (Avusturya, Rusya, Prusya, Birleşik Krallık) ve müttefikleri Napolyon’u kanun kaçağı ilan ettiler ve 13 Mart 1815’te bildirinin imzalanmasıyla Yedinci Koalisyon Savaşı başladı. Savaşla birlikte Napolyon’un barış beklentileri de suya düştü.

Bir başka antlaşma da (Napolyon’a karşı olan ittifak antlaşması) 25 Mart tarihinde onaylandı ve Büyük Güçlerin her biri yaklaşan çatışma için asker taahhüt etmeyi kabul etti. Fakat İngiltere’nin asker kapasitesi diğer ülkelere nazaran daha zayıftı ve ordusu dünyanın her yerine dağılmış şekildeydi. İngiltere bu açığını diğer ülkelere sübvansiyonlar ödeyerek kapattı.

Müttefiklerin harekete geçmesinden bir süre sonra, Fransa’nın planlanan işgaline 1 Temmuz 1815’te, hem Blücher hem de Wellington’ın istediğinden daha geç başlamasına karar verildi. Çünkü her iki ordu da Avusturyalıların ve Rusların önünde Haziran ayında hazır bir şekilde bulunuyordu. Bu geç işgal tarihinin avantajı ise, tüm Koalisyon ordularına aynı anda hazır olma şansı vermesiydi. Böylelikle sayıca üstün olan Koalisyon ordusu sayıca daha az olan Napolyon’un ordularına karşı üstünlük sağlayabilecekti. Fakat savaşın geç başlaması Napolyon’a da hazırlanması ve güçlenmesi için zaman sağlayacaktı.

Napolyon bu durum içerisinde artık savunma mı yoksa saldırı mı yapacağına karar vermeliydi. Savunma, Fransa’da 18141 harekatının tekrarlanmasını gerektirecekti. Fransa’nın başlıca şehirleri olan Paris ve Lyon tahkim edilecek ve Paris’in önünde büyük, Lyon’un önünde ise küçük olmak üzere iki ordu konuşlanacaktı. Koalisyon ordularına karşı gerilla savaşı yönetilecekti.

Fakat Napolyon saldırmayı seçti, bu da Koalisyon orduları toparlanmadan ve işbirliği yapamadan önleyici bir saldırı demekti. Napolyon bu saldırı ile büyük Koalisyon ordularından bazılarını yok ederek Koalisyon devletlerini barış masasına oturtabileceğini düşünüyordu. Eğer barış isteği Koalisyon orduları tarafından reddedilirse de, diğer Koalisyon ordularını da yenmeyi tasarlıyordu.

Napolyon’un Belçika’ya saldırma kararını destekleyen birkaç husus vardı. İlk olarak İngiliz ve Prusya ordularının çok dağınık olduğunu ve yenilebileceklerini öğrenmiştir. Diğer büyük koalisyon orduları olan Rusya ve Avusturya, Prusya ve İngilizleri takviye edemeyecekti. Bunun nedeni de Rus ordusunun hala Avrupa’da hareket halinde olması ve Avusturya ordusunun seferberlik halinde bulunmasıydı. Ayrıca Belçika’daki İngiliz birlikleri büyük ölçüde daha düşük seviyeli askerlerdi. İngiliz ordusunun büyük bir kısmı Amerika’ya gönderilmişti. Buna ek olarak, Birleşik Hollanda ordusu da İngilizleri takviye ediyordu. Hollanda birlikleri ise deneyim ve donanım bakımından yetersizdi. Tüm bunların yanında ise olası bir Fransa zaferi, Belçika’da Fransa destekli bir devrimi başlatabilirdi.

Napolyon’un Harekat Planı

Bugünkü Belçika topraklarında Koalisyon güçlerine saldırmaya karar veren Napolyon’un önünde çeşitli stratejiler bulunuyordu ve Koalisyon güçleri saldırıya uğrayacaklarını bildikleri halde, Napolyon’un zamanlamasından emin değillerdi. Napolyon, casusları sayesinde Koalisyon güçlerinin Alçak Ülkeler’de ne kadar geniş bir alana yayıldığını biliyordu. Tek başarı şansı hızlıca hareket ederek ezici zaferler kazanmaktı.

Napolyon, generalleriyle yaptığı toplantıda, Moselle ve Meuse nehirleri arasında saldırmaması gerektiğini, çünkü bu rotanın Wellington’ın rahatsız edilmeden Blücher’e katılmasına imkan tanıyacağını; Sambre ve Scheldt Nehirleri arasında da saldırmaması gerektiğini, bu durumda da Blücher’in Wellington’la birleşebileceğini savundu. Aynı şekilde Meuse’den aşağı inip Namur kentine saldırmayı da doğru bulmadı. uzun

Napolyon, Sambre ile Meuse Nehirleri arasında saldırıya geçmeye, aralarına girip ilerlemesini engellemeye çalışan tümenleri de yok etmeye karar verdi. Avantajı ele geçirince de, iç hatlarda hızlıca manevra yapmayı ve güçlerini birleştirmeden her bir orduyu ayrı ayrı yenmeyi düşündü.

Napolyon ana harekat hattı olarak, Wellington’ın sol kanadının ve Blücher’in sağ kanadının dayandığı Charlerio üzerinden Brüksel’e giden doğrudan yolu seçmişti. Prusyalıların cephe hattı Charleroi’yi ve Charleroi’nin hemen güneyindeki Fransız topraklarını kapsadığından ve Anglo-Müttefiklerin en ileri karakolu Charleroi-Brüksel yolunun ilerisinde Frasnes-lez-Gosselies’de olduğundan, önce Prusya ordusunun üstesinden gelmeyi ve ardından Anglo-Müttefik birliklerine düzgün bir şekilde konuşlanmadan önce saldırmayı planladı.

Napolyon’un büyük amacı iki ordunun birleşmesini önlemek ve ikisini de yok etmek; Brüksel’e yerleşmek; Belçika’daki yoğun nüfusu kendi lehine ayaklandırarak ülkeyi yeniden Fransız İmparatorluğu’na bağlamak; Belçika askerlerini Hollanda hizmetinden uzaklaştırmak; İşgal ordularını Ren Nehri’ni geçmekten caydırmak; Belki de müzakerelere girmek ve hepsinden en önemlisi Fransa’dan takviye toplamak için zaman kazanmaktı.

Operasyonun Başlaması

Kuzey’deki Fransız Ordusunun İlerleyişi

Fransız V. Kolordusu 14 Haziran tarihinde Philippeville’e ulaşma emriyle 6 Haziran’da Metz’den ayrıldı. İmparatorluk Muhafızları ise 8 Haziran’da Paris’ten yürüyüşe başladı ve 13 Haziran’da Avesnes’e ulaştı. Laon’dan VI., Lille’den I. Kolordu, Valenciennes’den II. Kolordu ve Mezieres’den de III. Kolordu da aynı şekilde 13 Haziran’da Maubeyge ve Avesnes’e vardılar. IV. Yedek Süvari Kolordusu ise Sombre’de yoğunlaştı.

Çeşitli kolorduların aynı gün ve neredeyse aynı saatlerde birleşmesi, Napolyon’un hareket kabiliyetindeki becerileri gösteriyordu. Ertesi gün ise Fransızlar üç farklı noktada ordugah kurdu. I. Kolordu ve II. Kolordudan oluşan ve yaklaşık olarak 44.000 kişiden oluşan sol kanat, Solre-sur-Sambre’de, Sambre’nin sağ kıyısında konuşlanmıştı. III. Kolordu ve VI. Kolordu, İmparatorluk Muhafızları ve Süvari Yedeklerinden oluşan yaklaşık 60.000 askerle birlikte merkez karargah olarak Beaumont’ta bulunuyordu. IV. Kolordu ve bir ağır süvari tümeninden oluşan ve toplamda 16.000 kişi olan sağ kanat ise Philippeville’in önündeydi.

Fransa’nın Koalisyon İstihbaratını Aldatması

Napolyon , birkaç kolordunun hareketlerini ve Sambre’nin sağ kıyısında toplanmalarını, ileri mevzilerini güçlendirerek ve Belçika sınırının tüm hattı boyunca eşit derecede dikkat ve faaliyet göstererek etkili bir biçimde gizlemişti.

Fakat 13 Haziran tarihinin gecesinde, Fransız ateşlerinin gökyüzüne yansıttığı ışık huzmesi, Prusya I. Kolordusu’nun gözlem karakolları tarafından fark edilmişti. Prusyalılar bu ateşlerin Walcourt ve Beaumont yönünde ve ayrıca Solre-sur-Sambre civarında olduğunu fark ettiler.

Casuslardan ve asker kaçaklarından gelen diğer raporları Napolyon’un o akşam Fransız ordusuna katılmasının beklendiğini; İmparatorluk Muhafızları ve II. Kolordu’nun Avesnes-sur-Helpe ve Maubeuge’e ulaştığını ve saat 13:00’da dört Fransız taburunun Solre-sur-Sambre’de nehri geçtiğini ve Merbes-le-Chateau’yu işgal ettiğini ve Fransız saldırısının 14 veya 15 Haziran tarihinde gerçekleşeceğini söyledi.

Fransızların Toplanmasına Dair İlk Haberler

14 Haziran tarihinde, Mons yakınlarındaki Saint-Symphorien ile Binche arasında Prusyalıların en sağını oluşturan ileri karakollara komuta eden Belçika-Hollandalı Tümgeneral van Merlen, Fransız birliklerinin Beaumont tarafından Maubeuge ve civarından Philippeville’e doğru hareket ettiğini tespit etti. Ayrıca, Bettignies’deki bir gözcü ve diğer köylerdeki bazı Ulusal Muhafızlar dışında, cephesinde artık düşman kuvveti bulunmuyordu. Bu önemli bilgiyi solunda bulunan ve sürekli iletişim halinde olduğu Prusyalı General Steinmetz’e iletti. Steinmetz ise bu bilgiyi Charleroi’deki General Zieten’e gönderdi.

Steinmetz’in solunda II. tugayı bulunan Prusyalı General Pirch de Zieten’e, karakolları aracılı ile Fransız ordusunun Beaumont ve Merbes-le-Chateau civarında toplandığına dair bilgi aldığını iletti. Ordularının 150.000 kişiden oluştuğunu ve General Vandamme, Prens Jerome Bonaparte ve diğer subaylar tarafından komuta edildiğini, önceki günden beri Fransızlar tarafından sınırı geçmenin yasaklandığını ve o gün Thuin’den uzak olmayan Biercee yakınlarında bir Fransız devriyesinin görüldüğünü bildirdi.

Gün boyunca, Prusya I. Kolordusu birliklerine, hayvanları için güvenli bir yer arayan köylüler tarafından sık sık haberler getirildi. Onların anlattıkları da Napolyon ile kardeşi Jerome’un geldiğini doğruluyordu.

Zieten bu bilgiyi hızla Prens Blücher’e ve Wellington Dükü’ne iletti. Bu bilgi, Mons’ta gözlemci olarak görev yapan Tümgeneral Dörnberg’den ve daha önce de belirtildiği gibi Mons ile Binche arasındaki karakollara komuta eden General van Merlen’den alınan bilgiler ile tutarlıydı.

Fakat Fransızların gerçek toplanma noktası, Fransızların muhtemel gücü ya da Napolyon’un planladığı saldırı hareketleri hakkında hiçbir şey kesin olarak bilinmiyordu. Bu nedenle iki Koalisyon komutanı mevzilerini değiştirmekten kaçındı ve daha detaylı istihbaratlar bekledi.

Blücher’in Ordusunu Toplaması

Zieten’in birlikleri gece boyunca silah altında tutuldu ve taburlar tarafından kendi toplanma noktalarında toplandı. Günün ilerleyen saatlerinde Zieten’in ileri karakolları, Fransız kollarının kendi cephesinde toplandığını bildirdi. Bu durum ertesi sabah bir saldırı yapılacağını gösteriyordu ve bu istihbarat 14 Haziran günü saat 21:00 ile 22:00 arasında Blücher’e ulaştı.

II. Kolordu’nun Namur’dan Sombreffe’e ve III. Kolordu’nun Ciney’den Namue’a yürüyüşü için emirler saat 23:00’te gönderilmişti. O günün erken saatlerinde Liege’deki Bülow’a, kolordusunun tek bir yürüyüşle Hannut’a hazırlanmasını emreden bir emir iletilmişti ve gece yarısı birliklerini Hannut civarındaki kantonlarda toplaması emredilmişti.

Zieten, Sambre Nehri üzerindeki mevziisinde Fransızların ilerlemesini beklemekle görevlendirilmişti. Geri çekilmek zorunda kalması durumunda, diğer üç Prusya kolordusunun toplanmasına zaman tanımak için Fleurus yönünde mümkün olduğunca yavaş geri çekilecekti.

Napolyon’un Ana Saldırı Hattına İlişkin Koalisyon’un Belirsizliği

Bu planla birlikte hem İngiliz müttefiklerinin hem de Prusya’nın ileri karakolları boyunca uygulanan ihtiyat, Wellington ve Blücher’e, Napolyon’un bir saldırıdan hemen önceki düzenine ilişkin olarak en geniş bilgiyi sağlayacaktı.

Blücher ve Welllington, önemli miktarda Fransız birliğinin sağ taraflarından hareket ettiğinin ve Charleroi önünde toplandığının farkındaydı. Tournai, Mons ve Binche’nin ötesindeki Fransız birliklerinin harekete geçtiğinin farkında olsalar da, bunun amacı İngiliz müttefik ordusunu Charleroi’ye doğru çekmek olabilirdi. Eğer öyleyse, Fransızlar sahte bir saldırı başlatacak, gerçek saldırı ise Mons tarafından yapılacaktı.

Wellington, kuvvetlerinin düzeninde hiçbir değişiklik yapmadı ama Blücher ordusuna derhal Sombreffe’de toplanma emri verdi. Böylece gerçek saldırı hattının bu olması halinde, Charleroi üzerinden ilerleyebilecekler ve aynı zamanda Mons yolu üzerinden saldırı yapılması halinde Wellington’a destek olmak için hızla hareket edebilecekleri bir yol üzerinde bulunacaklardı.

Zieten’in Hareketleri

Zieten’in mevzisi ve ileri karakolları Bonne-Esperance’dan Sambre üzerindeki Lobbes ve Thuin’e Gerpinnes ve Sosoye üzerinden Meuse üzerindeki Dinant’a uzanıyordu. Sağ tugayının karargahı Fontaine L’Eveque’deydi ve Binche ile Sambre arasındaki bölgeyi tutuyordu. Merkez tugayı Sambre boyunca uzanıyor, Marchienne-au-Pont, Dampremy, Roux, Charleroi, Gilly ve Chatelet’yi işgal ediyordu. Jagow komutasındaki III. tugayın bir kısmı, Sambre üzerindeki Farciennes ve Tamines’i tutarken , geri kalanı da Fleurus ile Sambre arasında ihtiyatta bulunuyordu. Sol tugayı da nehir boyunca neredeyse Namur’a kadar uzatılmıştı. I. Kolordunun ihtiyat süvarı daha ileriye götürülmüş, Pieton civarında toplanma noktası Gosselies olan kantonda bulunuyordu.

Zieten, konuşlanmasında herhangi bir değişiklik yapma ihtiyacı duymadan, 15 Haziran’da beklenen saldırı beklemeye koyuldu.

De Bourmont’un Napolyon’u Terk Etmesi

Napolyon planladığı saldırı düzenini organize etmekle meşgulken, Kont Gerard’dan IV. Kolorduya bağlı Korgeneral de Bourmont ile Albaylar Clouet ve Villoutreys’in Koalisyon’a firar ettiklerini bildiren bir mesaj aldı. Bu firar Napolyon’un planlarında bazı değişikliklere gitmesine neden oldu.

Fransız Ordusunun İlerleyişi

Fransız ordusu 15 Haziran sabahı erken saatlerde, önceki gece kurulan üç ordugahtan üç kol halinde Sambre’ye doğru yürüyüşe geçti. Sol kol Solrsur-Sambre’den, Thuin üzerinden Marchienne-au-Pont’a, merkez Beaumont’tan Ham-sur-Heure üzeriden Charleroi’e, sağ kol ise Philippeville’den, Gerpinnes üzerinden Chatelet’ye ilerledi.

Çatışmaların Başlaması

Sabah saat 03:30 sularında, sol kolun başı Lobbes önlerinde Prusya birlikleriyle temasa geçti ve Yüzbaşı von Gillhausen komutasındaki Westphalian Landwehr 1. Alayı’nın 2. Taburu’nun nöbetçilerine ateş açarak onları içeri sürdü. Bu subay, Fransız birliklerinin bir gece önce kendi cephesinde büyük bir kuvvetle toplandıklarının ve sabah kendisine saldırmayı planladıklarının farkındaydı. Taburunu, işgal ettiği tepelik ve kesişen araziden her türlü avantajı sağlayacak şekilde dikkatlice yerleştirmişti. Ancak Fransızlar daha çok sağ taraflarına meylettiler ve onun solunda kalan Thuin yolu boyunca ilerleyen diğer birliklere katıldılar. Kısa bir süre sonra ileri bir süvari birliğini geri püskürttüler ve saat 04:30’da Thuin’in 1 mil (1.6km) önündeki Maladrie’de bulunan karakola top atışı yapmaya başladılar.

Bu top atışı Fransızların harekatı başlattığını ilan ediyordu ve Steinmetz’in tugayının sol kanadını oluşturan Prusya birlikleri tarafından duyuldu. Ancak ses son derece yoğun ve ağır havada ilerleyemedi ve bu nedenle tugayın sağ kanadının büyük kısmı Fransız ilerleyişinden bir süre haberdar olamadı.

Ateş sesleri Charleroi’den ise net bir şekilde duyuldu. Zieten 14 Haziran tarihinde Blücher ve Wellington’a gönderdiği raporlarda saldırıya hazır olduğunu söylemesinin yanı sıra çatışmaların da başladığını bildirdi. Saat 05:00’ten kısa bir süre önce, Kurye Jager’i Namur ve Brüksel’deki karargahlarına gönderen Zieten onlara, saat 04:30’dan beri cephesinde bir kaç top atışı duyduğunu ancak ileri karakollardan henüz bir rapor almadığını bildirdi. Bütün bunlara ek olarak da Blücher’e tüm Kolordu’ya geri çekilme talimatı vermesini ve gerekli olursa Fleurus’ta toplanmalarını söyledi.

Zieten’in Wellington’a gönderdiği rapor Brüksel’e saat 09:00’da, Blücher’e gönderdiği rapor ise Namur’a 15 Haziran’da saat 08:00 dolaylarında ulaşmıştır. Zieten’in Wellington’a bu kadar erken saatte rapor gönderdiğine dair şüpheler olduğunu da belirtmek gerekir. Wellington’a atanan Prusyalı istihbarat subayı Muffing, anılarında sadece sabah 8 ila 9 arasında gönderilen ve akşam 5 civarında kendisine ulaşan bir mesajdan haberdardır. Wellington’ın Charleroi’den sabah 9’da haber aldığını söylemesi, muhtemelen sabah 9’da gelen haberden ziyade, sabah 9’daki durumla ilgili bir haber olduğu anlamına geliyordu. Wellington bu durum karşısında her hangi bir önlem almamış olsa da Blücher, birkaç kolordusunun Sombreffe mevkiinde toplanmasını emrederek önlemini almıştır.

15 Haziran saat 10:00’dan önce Prusya karargahından III. Kolordu’ya, gece Namur’da dinlendikten sonra 16 Haziran sabahı Sombreffe’e doğru yürüyüşüne devam etmesi yönünde bir emir gönderildi.

Saat 11:30’da Bülow’a, Fransızların ilerleyişini bildiren ve IV. Kolordu’nun Hannut’ta dinlendikten sonra en geç 16 Haziran günü şafak vakti Gembloux’ya doğru yürüyüşe geçmesini isteyen bir mesaj iletildi.

Prusya Karakolları İçlere Doğru Sürülünce, Fransızlar Thuin’i Ele Geçirdi ve Sambre’yi Geçti

Bu arada Prusya I. Kolordusu ilerleyen düşmanla çarpıştı. Maladrie’deki Prusya birlikleri Fransızların Thuin’e ilerleyişini kontrol altında tutarak bir süre yerlerini koruyabildiler. Fakat en sonunda yenilerek Thuin’e geri sürüldüler.

Thuin, Binbaşı von Monsterberg komutasındaki II. Westphalian Landwehr’in III. taburu tarafından işgal edildi . Saat 07:00 civarında Montigny-le-Tilleul’e çekilmek zorunda kaldılar. Fransızlar bu köyü de almayı başardılar. Geri çekilme Woisky’nin süvarilerinin öncülüğünde Marchienne-au-Pont’a doğru devam etti. Fakat Marchienne-au-Pont’a ulaşamadan önce Prusyalılar, Fransız süvarilerinin saldırısına uğradılar. Fransız saldırısı geri ekilen Prusyalılar için yıkıcı olmuş, özellikle piyadelerin bir çoğu ya öldürülmüş ya da esir alınmıştı. Bu geri çekilme sırasında II. Westphalian Landwerh’in III. Taburu o kadar büyük kayıplar vermişti ki, geriye tabur diyebilecek bir asker sayısı kalmamıştı. Yarbay von Woisky yaralansa da süvarilerinin başında kalmaya devam etmişti.

Yüzbaşı von Gillhausen, Lobbes’da konuşlanmış olan Prusya taburuna komuta ediyordu ve Thuin’in alındığını anlar anlamaz geri çekilmeyi organize etti. Bir süre sonra da gözcülerini geri çekerek bir bölüğüyle Sambre üzerindeki köprüyü işgal etti. Daha sonra geri çekilmeye devam ederek Lobbes yakınlarındaki Sart-de-Lobbes ormanını işgal etti. Hourpes’deki mevzi de Fransızlar tarafından ele geçirilince, Fontaine-l’Evaque ile Anderlues arasında bir rota izleyerek geri çekilmeye devam etmesi emredildi.

Yüzbaşı Grollmann’ın geçiçi komutası altındaki I. Westphalian Landwehr’in III. Taburu tarafından işgal edilen Aulne Manastırı ve yakınlardaki bir Prusya karakolu da Fransızların eline geçmiştir. Aynı zamanda Manastıra yakın olan Hourpes de hemen hemen aynı saatlerde Fransızların eline geçmiştir. Bu iki karakolun ele geçirilmesine dair bir hareket raporunun bulunmaması, Westfalyalıların buralar işgal edilmeden önce terk etmesi anlamına gelebilir.

Zieten’in Birliklerinin Geri Çekilmesi

Prusya I. Tugayı’nın komutanı General Steinmetz, Fransızların Sambre boyunca en ileri mevzilerine doğru ilerlediğini fark eder etmez, kurmay subaylarından Binbaşı Arnauld’u, Saint-Symphorien’deki General van Merlen’e göndererek yaşananları ve kendisinin geri çekilmekte olduğunu bildirdi. Binbaşı Arnauld yolda, sağ koldaki ileri karakollara komuta eden Binbaşı Engelhardt’a gözcülerini derhal geri çekmesini emretti ve Binche’ye vardığında Fransızların saldırdığını ve tugayın sol kanadının sıcak çatışamya girdiği haberini verdi. Binbaşı Arnauld gelene kadar, bu bölgedeki Prusya birlikleri ateş sesi duymadığı için saldırıdan tamamen habersizlerdi. Artık sağ kolun mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde geri çekilmesi gerekiyordu. Tugayın geri kalanından daha fazla yol kat etmeleri gerekiyordu fakat yine de en son çekilen bu tugay oldu.

Zieten saat 08:00 civarında tüm Fransız ordusunun hareket halinde olduğunu ve ilerleme yönünün Charleroi ve civarının olduğunu düşünerek tugaylarına yeni emirler verdi.

Birincisi Courcelles tarafından Gosselies’in arkasındaki pozisyona çekilecekti. İkinci olarak II. Tugay, Sambre üzerindeki Marchienne-au-Pont, Charleroi ve Chatelet’deki üç köprüyü savunacak, böylece I. Tugayın Gosselies’e doğru geri çekilmesi sağlanacaktı. III. ve IV. Tugaylar ile yedek süvari ve topçu birlikleri de olabildiğince hızlı bir şekilde toplanarak Fleurus’un arkasında mevzilenecekti.

Birinci Tugay’ın geri çekileceği üç nokta, sağdaki birlikler için Mont-Sainte-Aldegonde, merkezdekiler için Anderlues ve soldakiler için Fontaine-l’Eveque idi. Bu üç noktaya aynı anda ulaşabilmeleri için Zieten, Fontaine-l’Eveque önündekilerin Fransız saldırısına karşı mümkün olduğunca yavaş hareket etmelerini emretti.

Saat 10:00 dolaylarında hatta ulaşan tugay, Courcelles’e doğru geri çekilmeye başladı. Tugayın solu, Westphalian Landwehr’in I. Alayı ve Albay Hoffmann komutasındaki ayrı bir kol tarafından korunuyordu.

Marchienne-au-Pont’ta, Zieten’in Kolordusunun II. Tugayı’na bağlı Prusya VI. Alayı’nın II. Taburu duruyordu. Köprüye barikat kuruldu ve iki topun yardımıyla Prusyalılar Fransızları geri püskürttükten sonra Dampremy üzerinden Gilly’ye doğru çekilmeye başladılar. Bu bölgede Westphalian Landwehr’in II. Alayı’nın I. Taburu’nun üç bölüğü dört topla bulunuyordu. Bunlar da aynı anda Gilly’ye doğru geri çekildiler. Toplar, kilisenin bahçesinden açılan ateşle geri çekilen birliklerin korumasını sağladı.

Couillet’de Çatışma

I. Süvari Yedek Kolordusu’nun (Korgeneral Pajol) hafif süvarileri Fransız ordusunun merkez kolunun ileri muhafızlarını oluşturuyordu. Vandamme’ın Piyade Kolordusu tarafından desteklenmesi gerekiyordu ama bir hata sonucu Vandamme emirleri alamamış ve saat 06:00’da ordugahından ayrılamamıştı. Hatayı fark eden Napolyon, İmparatorluk Muhafızlarını derhal Pajol’u desteklemek için ileriye sürdü. Pajol ilerledikçe, Prusya ileri karakolları zorlandılar. Charleroi’nin yaklaşık 1.5 mil (2.4km) aşağısında, Sambre Nehri üzerindeki Couillet’de, Fransız süvarileri Prusya 28. Alayının III. Taburunun bir bölüğüne saldırdı ve teslim olmalarına neden oldu.

Fransızların Charleroi’yi Ele Geçirmesi

Hemen ardından Fransızlar, Charleroi’ye yakın olan Marcinelle’i ele geçirdiler. Her ikisi de yaklaşık 750 metre olan çitlerle bir köprüye bağlanmış olan setler, Prusyalıların Fransız süvarilerini geri itmesine neden oldu. Köyün bir kısmı Prusyalılar tarafından geri alındı ve köprüyü yıkmak için bir girişimde bulundular. Fransızlar daha sonra daha büyük bir saldırı ile setleri aşarak Charleroi’ye girebildiler.

Buraya komuta eden Binbaşı Rohr, köyü ter etti ve Prusya VI. Alayı’nın I. Taburu ile birlikte Gilly’nin arkasında önceden kararlaştırılmış bir mevziiye doğru geri çekildiler. Tabur, Pajol’ün süvarileri tarafından takip edilse de, Rohr başarılı bir şekilde geri çekildi.

Fransızlar Charlerio’yi ve Sambre’nin her iki yakasını da tamamen ele geçirmişti. Reille’in Kolordusu da Marchienne-au-Pont’ta nehirden geçiyordu.

Gerard’ın komuta ettiği Fransız Ordusu’nun sağ kolu ise kat etmesi gereken yolun diğer ordulara göre daha uzun olması sebebiyle varış noktası olan Chatelet’e henüz varamamıştı.

Prusyalılar Geri Çekilmeye Devam Ediyor

I. Kolordunun (Zieten’in) IV. Tugayı (Donnersmarck’ın), aynı zamanda III. Kolordunun ileri koluydu ve Fleurus’a doğru çekilmeye devam ediyordu. İkincisine komuta eden General Jagow, Sambre boyunca Fransız hareketini gözlemlemek ve Gİlly’deki mevzinin sol kanadını korumak için Farciennes ve Tamines’de iki Silezya tüfek bölüğü ve Prusya VII. Alayı’nın bir taburunu bırakmıştı. Ancak Fransızların Charleroi ve Sambre’nin sol kıyısını işgal etmesi I. Tugayın (Steinmetz’in) durumunu kritik bir hale sokmuştu.

Gosselies’de Aksiyon

Albay Rüchel-Kleist, General Röder’in (I. Kolordu süvarilerine komuta ediyordu.), Prusya VI. Uhlans Alayı’nı Gosselies’e gönderdiğini öğrendi. Rüchel-Kleist garnizonu 29. Alay’ın II. Taburu ile takviye etti. Rüchel, Uhlanların komutanı Yarbay Lützow’u garnizonun başına getirmiş ve kendisi diğer iki taburla birlikte yedekte beklerken, kasabayı tutması emrini vermiştir.

Fransızlar Charleroi’de yeterli kuvvetle toplanır toplanmaz Napolyon, Pajol’a I. Tugayı (General Clary’nin) Gosselies’e doğru ayırmasını ve I. Kolordunun geri kalan süvarileri ile birlikte Gilly’ye doğru harekete geçmesini emretti. General Clary, Fransız I. süvarileri ile Brüksel yolunun solunda bulunan Jumet’e ulaştı ve Prusya I. Tugayı (Steinmetz’in) Pieton’u geçmeden önce Gosselies’den yaklaşık 1.5 km uzaktı. Pajol, Gosselies’e saldırmak için ilerlese de, Yarbay Lützow’un süvarileri tarafından geri püskürtüldü. Bu küçük zafer, Steinmetz’e Pieton’u geçmek için zaman kazandırdı. Gosselies’i geçer geçmez ise Albay Rüchel-Klesit’e katılmak için harekete geçti.

General Clay’nin maruz kaldığı bu baskı, Korgeneral Lefebvre-Desnouettes’in desteklenemsine yol açtı. Genç Muhafız Tümeni’nden bir alay (Korgeneral Duhesme’nin), Lefebvre-Desnouettes’in yedeği olarak Charleroi ve Gosselies arasında ilerledi. Marchienne-au-Pont’ta Sambre’yi geçen II. Kolordu’nun (Reille’in) ileri muhafız birliği de, Zieten’in birliklerinin Brüksel yolu boyunca geri çekilmesini kesmek ve Prusyalıları İngiliz ordusundan ayırmak için doğrudan Gosselies’e doğru ilerliyordu. Oldukça geride bulunan Fransız I. Kolordusu (d’Erlon’un) ise Reille’i takip etme destekleme emrini aldı.

Heppignies’deki Aksiyon

General Steinmetz Gosselies’e yaklaştığında, Fransızların önünü tamamen kesebilecek kadar güçlü olduğunu fark etti. Hemen I. Westphalian Landwehr’in II. Taburunu, Fransızların dikkatini kendi üzerine çekmek ve Fransız ilerleyişini kontrol etmek için Fransız sol kanadına karşı yürümeye yönlendirildi. Heppignies’e doğru geri çekilmesini ise başarıyla sürdürdü. Steinmetz, VI. Mızraklı Süvari Birliği ve I. Silezya Süvari Birliği tarafından korunduğu halde, Reille geri kalanıyla Brüksel yolu boyunca ilerlemeye devam ederken, II. Kolordunun Fransız VII. Tümeninin başındaki General Girard tarafından takip edilmesine rağmen neredeyse hiç kayıp vermeden Heppignies’e ulaştı.

Heppignies zaten Prusya XII. Alayının II. ve III. Taburları tarafından işgal edilmişti ve bu güç artışıyla Steinmetz adamlarını yeniden konuşlandırdı. Girard, daha önce Bensart’ı işgal ettikten sonra burayı zorlamaya kalkışınca, Steinmetz ilerledi ve onu Gosselies yönünde geri püskürttü. Prusyalıların Fleurus’a doğru geri çekilmelerini örtmek için ise topçu ateşi uzun bir süre devam etti.

Gilly’deki Aksiyon

Zieten’in emirlerine uygun olarak, General II. Pirch Charleroi’yi tek etmek zorunda kaldı ve II. Tugayı toplayarak Gilly’e çekildi. Derenin arkasında elverişli bir mevzi alan Pirch, sağında Soleilmont Manastırı bulunan Pirch’in sol tarafında ise Chatelet Köprüsü bulunuyordu. Gerard’ın Kolordusu ise henüz gelmemişti.

Pirch VI. Alayın Fusilier Taburunu ileride bulunan bir ormana yerleştirdi. Onları desteklemek için ise sağ tarafta öndeki vadiye hakim bir yükselti üzerine dört top, bu nokta ile Fleurus yolu arasına iki top ve ayrıca Gilly’ye doğru ilerlemeye çalışan kolları engellemek için de iki top yerleştirdi. Taburun keskin nişancıları ise topçulara koruma sağladılar.

VI. Alayın I. ve II. Taburları yedek birlikleri oluşturuyordu. I. Batı Prusya Süvarileri, Chatelet’e doğru bakan sırtın yamacına doğru yerleştirilmişti. Burada devriye gezmelerinin yanı sıra, Farciennes’deki III. Tugay ile iletişim sağlıyorlardı.

General Pirch, Fransızlar sağa dönmeyi başarırlarsa Fleurns yolu boyunca hızla ilerleyebileceklerini ve Lambusart’a çekilmeyi ciddi şekilde tehlikeye atabileceklerini fark etti. Bunu önlemek için ise bu yolu bir setle kapatmaya karar verdi.

Vandamme, Grouchy ile birlikte Fleurus yolu boyunca Prusyalıları takip etme emrini aldığı saate kadar Charleroi’ye ulaşamadı. III. Kolordunun (Vandamme’in) tamamı Sambre’yi tek bir köprüyle geçmek zorunda kaldığı için ilerlemeleri gecikti ve her iki general de Fleurus Ormanları’nın arkasındaki Prusyalıların gücüne ilişkin abartılı raporlarla aldatıldı. Grouchy keşif için ileri gittikten sonra Napolyon’dan daha fazla talimat istmeek için geri döndü. Bunun üzerine Napolyon, kendi keşif birlikleri ile keşiflerini tamamladı. Prusya kuvvetlerinin 18 ila 20 bin kişiden oluştuğu kanaatine varınca saldırı emrini verdi.

Fransız generaller hazırlıklarını Grand Drieu Çiftliği yakınlarındaki yel değirmeninden yürüttüler ve saat 18:00 dolaylarında ateş açarak çatışmayı başlattılar. Üç piyade kolu sağdan kademeli olarak ilerledi. Birincisi, VI: Alay’ın Prusya Fusiler Taburu tarafından işgal edilen ormana doğru ilerledi. İkincisi, Gİlly’nin sağından geçti. Üçüncüsü ise bu köyün solundan dolandı. Saldırı, II. Süvari Kolordusu’nun (Exelmans’ın) iki tugayı tarafından, Burthe ve Bonemains tarafından destekleniyordu. Biri Prusya’nın sol kanadını tehdit eden Chatelet’e yönelirken, diğeri de Fleurus yolu boyunca ilerledi.

Prusya II. Tugayı’na bağlı batarya, Fransız topçularına karşılık verirken, General Pirch, Zieten’in sayıca üstün birliklere karşı çarpışmadan kaçınma ve Lambusart üzerinden Fleurus’a çekilme emrini aldığında hafif birlikler çoktan çatışmaya girmişti.

Fransızların ezici bir güçle ilerlediğini fark eden Pirch, emirleri hızla uygulamaya koydu ve hazırlıklarını buna göre yaptı. Prusya piyadeleri, Fransız süvarilerinin tekrarlayan saldırılarına karşı koydu. Prusya kuvvetlerinin büyük bir kısmı Fleurus Ormanı’nı ele geçirmeyi başarsa da 28. Alay’ın Fusiler Taburu (bir bölüğü Sambre’nin sağ kıyısında ele geçirilmişti.) bozguna uğramıştır. Pironchamps’ın kuzeydoğusundaki Rondchamp mezrasının arkasındaki Tricheheve Ormanı’na çekilme emri gelse de, hareket tamamlanamadan Fransız İmparatorluk Süvarileri tarafından saldırıya uğradılar.

Altıncı Alay’ın Fusiler Taburu daha şanslıydı. Ormandan yaklaşık 500 metre uzakta Fransız süvarilerinin saldırısına uğrasa da hücumu püskürterek uzaklaşmayı başardı. Bu mücadelede Fransız General Letort yaralanarak hayatını kaybetti. Bazı batılı tarihçiler ise Letort’un Waterloo’da bulunmuş olsaydı savaşın seyrini değiştirebileceğini düşünmektedir.

Brandenburg Süvarileri (Watzdorf’un) Zieten tarafından II. Tugayı desteklemek üzere ayrılmıştı ve fırsattan istifade savaş alanına ulaşarak, geri püskürtülen Fransız süvarilerine birkaç hücum gerçekleştirdiler.

II. Tugay şimdi Lambusart’ın önünde III. Tugay’ın (Jagow’un) bazı taburları tarafından işgal edilen bir mevziiyi işgal etti. General Röder, kalan üç süvari alayı ve bir atlı topçu bataryası ile birlikte bu tugaya katıldı. Karşılıklı topçu atışları ile olaylar sona erdi.

Prusya'nın Geri Çekilmesi Tamamlandı

Prusya I. Tugayı (Steinmetz’in) Heppignies’den Fleurus’a doğru güvenli bir şekilde geri çekilmesini tamamlayarak saat 23:00 civarında Saint-Amand’a ulaştı. Farciennes ve Tamines’de III. Tugay (Jagow’un) tarafından bırakılan müfrezeler de, II. Tugay (Pirch’in) gibi Lambusart’tan, Wanfercee-Baulet tarafından, Fleurus’a doğru olaysız bir şekilde geri çekilmeyi gerçekleştirmiştir.

Saat 03:00’e kadar I. Kolordu (Zieten’in), Meuse Nehri üzerindeli Dİnant’tan başlayarak Thuin’de Sambre’yi geçen ve Binche’nin ilerisinde Bonne-Esperance’a kadar uzanan neredeyse 65km uzunluğıunda bir karakol hattı kurmuştu. Ana kuvvet, Thuin’den Meuse ile birleştiği yere kadar Sambre’yi işgal etmişti. Bu iki nokta arasında nehrin kıvrımları hariç 58 kilometrelik bir alanı kapsıyordu.

Gün doğumundan itibaren I. Kolorduya bağlı Prusyalılar, Fransız süvarileri tarafından sürekli takip edilmiş ve çatışmaya girmişlerdi. Ancak saat 23:00 dolaylarında I. Kolordu, Ligny ile Saint-Amand arasında, başlangıçtaki ileri karakol hattının 23km ile 32km arasında değişen bir mesafede mevzilenmeyi başardı. Dağınık kuvvetlerin yapabildiği kadarıyla Kuzey Fransız Ordusu’nun tümünün ilerlemesini durdurarak, ertesi gün tüm Prusya Kolordusu’nun toplanması için yeterli zaman kazanmak gibi, kendisine verilen bu zor görevi tamamlanmıştır.

Prusya Ordusunun Toplanması

15 Haziran saat 15:00’e kadar, II. Kolordu (Pirch’in) Sombreffe’in hemen yakınında, Onoz ve Mazy arasında kendisine tahsis edilen pozisyonu almıştı. Ancak II. Kolordu tarafından işgal edilen bölgelerin en uzağına konuşlanmış olan VII. Tugay gece yarısına kadar Namur’a ulaşamadı. Burada III. Kolordu’nun (Thielemann’ın) gelişine kadar Namur’da kalması için bir emir aldı. Fakat bu zaten gerçekleşmiş olduğundan, tugay bir kaç saat dinlendikten sonra yürüyüşün e devam etti ve 16 Haziran saat 10:00 civarında Sombreffe’de II. Kolordu’ya katıldı.

Thielemann geceyi X. Tugay ile birlikte işgal ettiği Namur’da geçirdi. IX. Tuagy sağda XI. Tugay Belgrad’ın solunda, Namur’a kısa bir mesafede, Sombreffe yolu üzerindeki bir köyde ordugah kurdu.

Bülow’a Verilen Yanlış Emir

15 Haziran saat 05:00’te Liege’de bulunan Bülow’a gelen emre göre, birlikler kahvaltı yapar yapmaz harekete geçecekti. Emirler geleli bir kaç saat olmuştu ki saat 12:00civarında Kolordu’nun varış noktasını değiştiren başka bir emir geldi. Bülow, gelen bu yer değişikliği emrinin birlikler üzerinde yaratacağı etkiyi bildiğinden ve yeni emirlerin bir süre daha gelmeyeceğini bildiğinden hareketi 16 Haziran şafağına kadar erteledi.

Gönderide karargahını Hannut’ta kurması istenmiyor, Hannut’un bu amaç için en uygun yer olduğu belirtiliyordu. Bülow ayroca savaştan önce başlayacak olan düşmanlıklardan da habersizdi. Daha da tüm Prusya ordusunun Hannut’ta toplanmak için haklı sebepleri vardı.

Bülow, Blücher’in karargahına bir rapor sunarak yeni emirlerini yerine getirmekte geciktiğini ve 16 Haziran günü saat 12:00’de Hannut’ta olacağını bildirmiştir. Bülow’ın kurmaylarından Yüzbaşı Below, bu mesajı taşıyarak 15 Haziran günü saat 21:00’da Namur’a ulaşmış ve burada ordu karargahının Sombreffe’ye nakledildiğini öğrenmiştir.

15 Haziran günü saat 11:30’da ise Namur’dan Bülow’a gönderilen başka bir mesajda Fransızların ilerleyişi bildiriliyor ve IV. Kolordunun Hannut’ta dinlendikten sonra en geç 16 Haziran günü şafakla birlikte Gembloux’ya doğru yürüyüşe geçmesi isteniyordu.

Fakat Bülow’un Kolordusu henüz Hannut’a yürümediği için emirler artık uygulanamaz hale gelmişti. Bu nedenle Prusya IV. Kolordusu’nun Ligny Muharebesi’ne katılması imkansızdı, ki eğer katılabilselerdi muharebenin sonucu değişebilirdi.

Blücher Sombreffe’de karargahını kurduktan sonra, 15 Haziran akşamı geç saatlerde Yüzbaşı Below, Bülow’dan gelen raporla geldi ve Blücher ertesi gün IV. Kolordu’nun kendisine katılmayacağını anladı.

Prusya’nın 15-16 Haziran tarihlerindeki mevzilenmeleri ise şu şekildeydi;

Blücher’in dört kolordusundan sadece biri, I. Kolordu (Zieten’in), 15/16 Haziran gecesi Ligny’de seçilen mevzide toplanmıştı. Diğerleri ise;

• Namur’dan gelen II. Kolordu (I. Pirch’in), Ligny’den yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta, Onoz ve Mazy arasındaki ordugahtaydı.

• III. Kolordu (Thielmann’ın), geceyi Ligny’den yaklaşık 25 kilometre uzaklıktaki Namur’da geçirdi.

• Blücher’in o sırada Hannut’ta olduğunu düşündüğü IV. Kolordu (Bülow’un) hala Ligny’den yaklaşık 100 kilometre uzaklıktaki Liege’deydi.

  
  

Anglo-Müttefik Angajmanları

Quatre Bras’dan İlk Haberler

Wellington Dükü’nün ordsunun en solundaki II. Hollanda Tümeni (Perponcher’in) Chareleroi-Brüksel yolu üzerinde bulunuyordu. Bu tümenin II. Tugayı (Albay Goedecke’nin) ise şu şekilde konumlanmıştır.

• II. Nassau Alayı’nın I. Taburu (Büsgen’in) Houtain-le-Val’de

• II. Tabur (Normann’ın), Frasnes-lez-Gosselies ve Villers-Perwin’de

• III. Tabur (Hechmann’ın), Baisy-Thy, Quatre Bras ve Sart-Dames-Avelines’de

• Orange-Nassau’nun (Prens Bernard’ın) XXVIII. Alayının iki taburu ise Genappe’de

• Frasnes’te ayrıca Yüzbaşı Byleveld komutasında bir Hollanda atlı-topçu bataryası vardı.

  
  

Bu birlikler 15 Haziran sabahı erken saatlerde, Fransız ordusnun ilerleyişinden habersizken, Charleroi yönünde uzaktan hızlı bir top atışı duydular. Ancak Fransızların ilerleyişine dair herhangi bir uyarı almamışlardı ve ateşin daha önce sık sık duydukları ve alıştıkları bir Prusya tatbikatı olduğu sonucuna vardılar.

Ancak öğlen yaklaştıkça top sesleri daha da yükselmeye başladı ve öğleden sonra yaralı bir Prusya askeri gelerek Fransızların ilerlediğini haber verdi. Bir haberci bu bilgiyi derhal Alay karargahına, oradan da Perponcher’in Niveles’deki karargahına gönderdi. Perponcher derhal tümeninin I. Tugay’ına (General Bylandt’ın) Nivelles’e, II. Tugay’ının ise (Goedecke’nin) Quatre Bras’a doğru ilerlemesini emretti.

Bu arada Nassau II. Alayı’nın II. Tabur’una komuta eden Binbaşı Normann, taburunu bataryayla birlikte Quatre Bras yolu üzerinde Frasnes’in arkasında mevzilendirdi. Ayrıca köyün ilerisine ise bir gözetleme kulesi yerleştirdi.

Doğrudan Çatışmaların Başlaması

Saat 18:00 civarında, Reille Kolordusu’na bağlı Pire’nin Hafif Süvari Tümeni’ne ait Fransız birlikleri Frasnes’in önünde belirdi ve kısa bir süre sonra Binbaşı Normann’ın gözcüsünü içeriye doğru sürdü. Bu subay, Fransızların köye girişini mümkün olduğunca geciktirmek amacıyla Frasnes’in güney ya da Fransız tarafına bir bölük yerleştirdi. Byleveld’in bataryası köyün kuzey tarafında mevzilenmiş ve Nassau II. Alayı’nın II. Tabur’unun geri kalan bölükleri de onu desteklemek üzere toplanmıştı. İki top yolun üzerinde, üç top da yolun her iki tarafındaydı.

Bir süre sonra Fransız mızraklıları takviye edildi ve Normann’ın bölüğü köyün içinden çekilmeye zorlandı. Bunun üzerine ise Prusyalılar şiddetli bir ateş ile Fransız süvarilerini geri püskürtmeyi başardı. Fransızlar daha sonra Prusyalıların sol kanadına yönlense de Binbaşı Normann ve Yüzbaşı Byleveld Quatre Bras’a doğru geri çekildi.

Quatre Bras’da Nassau Kumanyaları

Perponcher’in emri II. Tugay’a (Geodecke’nin) ulaşmadan önce, Genappe’deki Orange-Nassau alayına komuta eden Saxe Weimar Prensi Bernhard, Hollanda-Belçika Marechaussees subayı tarafından Fransızların ilerlediğine dair bir istihbarat aldı. Prens Bernhard, alayı ile birlikte Genappe’den Quatre Bras’a doğru ilerleme görevini üstlenere Houtain-le-Val’deki tugay karargahına da hareketiyle ilgili bir rapor gönderdi. Daha sonra benzer bir raporu da Nivelles’de bulunan Perponcher’e gönderdi.

Quatre Bras, II. Tugayın (Goedecke’nin) ve Nassau II. Alayının III. Taburunun buluşma noktasıydı. II. Alay, Quatre Bras’ın hemen yakınında konuşlanmıştı. Prens Bernhard, Orange-Nassau Alayı’yla birlikte Quatre Bras’a vardığında, Frasnes’teki çatışmayı öğrenmiş ve komutayı üstlenmiştir.

Charleroi’den Brüksel’e giden anayolun Namur’dan Nivelles’e giden yolla birleşmesini sağlamanın önemini fark eden Prens Bernhard, Quatre Bras’da sağlam bir savunma pozisyonu almaya karar verdi. Bu karar, o sırada Braine-le-Comte’daki Hollanda-Belçika karargahından gönderilen yeni emirlerin özüne de uygundu.

Tümene komuta eden General de Perponcher’da PRens’in kararlılığını onaylamıştı. Hautain-le-Val’deki II. Tugayın komutanı Albay Goerecke ayağı kırık olduğu için komutayı Prens Bernhard’a devretmiş, Prens ise hemen kabul etmiştir.

Prens, Nassau’nun II. Alayının III. Taburunu Frasnes’a doğru ilerletti. Bossu ormanının savunması için I. Tabur’un iki bölüğünü ve Gönüllü Jagerleri ayırdı ve geri kalan bölükleri Hautain-le-Val’e doğru gönderdi. Tugayın geri kalanını ise Namur yolu boyunca Quatre Bras’da konuşlandırdı. Byleveld’in atlı bataryasının dört topu Frasnes yönünde, ikisi Namur yolunda ve ikisi de ana birliğin arkasında yer alıyordu.

Ney Büyük Ordu’ya Katılıyor

Mareşal Ney, 15 Haziran saat 19:00’da Charleroi yakınlarında, Fleurus yolunun Brüksel’e giden yola bağlandığı noktada Napolyon’a katıldı. Napolyon, I. ve II. Kolorduların komutasını Ney’e devrederek, Reille’in üç tümenle Gosselies’e doğru ilerlediğini ve d’Erlon’un geceyi Marchienne-au-Pont’ta geçireceğini açıkladı. Ayrıca Ney’e, Pire’nin hafif süvari tümenini ve sadece ihtiyat olarak kullanacağı iki alay Chasseur ve Lancer’ı da emrine vereceğini söyledi.

Prens Bernhard’ın kuvvetlerinin sergilediği kararlı savunmanın yanı sıra sürdürdüğü şiddetli topçu ateşi ve Bossu Ormanı’nı işgal eden Hollandalıların olası bir saldırı tehdidi Pire’nin ileri muhafızlarını geri çekilmeye zorladı. Saldırıya uğramadan geri çekilen Pire aynı zamanda Ney’e Quatre Bras’ın on tabur tarafından işgal edildiğini söylediği abartılı da bir bilgi verdi.

Ney’in Hareketleri

Akşam saatlerinde Ney’in kuvvetlerinin dizilişi şu şekildedir:

• Pire’nin Hafif Süvari Tümeni ve Bachelu’nun Oiyade Tümeni Brüksel yolu üzerinde, Quatre Bras’ın yaklaşık 3 kilometre güneyinde yer alan Frasnes-lez-Gosselies’i işgal etmişti. İki Chasseurs Alatı ve Muhafız Mızraklı Süvari Alayı ise Frasnes’in arkasında bekliyordur.

• Reill’in iki tümeni ve onlara bağlı topçu birlikleri Gosselies’deydi. Bu tümenler, gece Marchienne-au-Pont’ta kalacak olan d’Erion’un Kolordusu gelene kadar iletişimi sağladılar.

• Reille’in Kolordsunun geri kalan tümeni de Heppignies’deydi ve böylece Napolyon’un komutasındaki ana kolla iletişimi sürdürme görevini ifa ediyordu.

  
  

Hareket çok uzun sürdüğü için orduda büyük bir yorgunluk vardı. Orduların gücü ve komutanların adı da Ney tarafından bilinmiyordu. Ayrıca günün sonunda yetişebilen ve toplanan askerlerin sayısı da bilinmiyordu.

Bu durum, Quatre Bras’dan gelen bilgiler ile birleşince Ney saldırı riskini almadı ve Frasnes-lez-Gosselies’in ilerisinde bir noktada mevzi almakla yetindi.

Diğer Fransız Birliklerinin Hareketleri

Fransız ordusunun merkezinin konumu ise şu şekildeydi:

• III. Kolordu (Vandamme’ın) Fleurus Ormanı’nda ordugahını kurmuştu.

• I. Süvari Yedek Kolordusunun (Pajol’ün) hafif süvarileri Lambusart’ta bulunuyordu.

• III. Hafif Süvari Tümeni (Domon’unki) solda, ormanın çıkışında, II. Süvari Kolordusunun ağır süvarileri ve III. Kolordu arasında konumlanmıştı.

• VI. Kolordu (Lobau’nun), IV. Süvari Kolordusunun (Milhaud’un) ağır süvarileriyle birlikte Charleroi’nin gerisindeydi.

  
  

Wellington’un İlk Haber ve Emirleri

Wellington Dükü’nün 15 Haziran tarihinde çatışmaların başladığına dair aldığı ilk haber, General Zieten tarafından sabaha karşı iletildi ve saat 09:00 da anca Brüksel’e ulaştı. Fakat bu rapor, Wellington’un Fransızların o bölgede gerçek bir saldırı planladıkları konusunda net bir fikir vermiyordu. Sadece Charleroi önündeki Prusya ileri karakollarının çatışmaya girdiğini belirtiyordu. Bu, gerçek bir saldırının başlangıcı olabileceği gibi, başka bir yönde yapılacak saldırı için oyalama da olabilirdi.

Orange Prensi William öğle saatlerinden sonra Brüksel’e varmış ve Wellington’a Prusya ileri karakollarının saldırıya uğradığını ve geri çekilmek zorunda kaldıklarını bildirmişti. Prens sabahın erken saatlerinde Braine-le-Comte’dan cepheye hareket etmiş ve burada General van Merlen ile bir görüşme gerçekleştirmiştir. Bu görüşme sonrası edindiği bilgileri Wellington’a iletmek için Brüksel’e gitti.

Wellington, Prens’in getirdiği bilgileri adım atmak için yeterli görmedi fakat İngiliz karargahına bağlı Prusyalı General von Müffling, Wellington’a, Blücher’in Fransızların Sambre’deki Prusya mevzilerine saldırdıkları ve Charleroi yönünde ilerledikleri yönünde bir mesaj verdi.

İleri karakollardan, özellikle de Mons ve Tournai civaarında konuşlanmış olan Kralın Alman Lejyonu’nun I. Süvarilerinden kendisine gelen raporlar, Napolyon’un kuvvetlerini yoğunlaştırdığını söylüyordu. Wellington ise kesin bir saldırı hattı ortaya çıkana kadar hareket etmemem taraftarıydı ve bu yüzden mevzilerini tamamen sabit tuttu. Aynı zamanda birliklerine hazır olmaları emrini veren Wellington, bir de Tümgeneral Dörnberg’e bir rapor göndererek Fransızların Mons yönünde yapmış olduğu herhangi bir hareketle ilgili kendisini bilgilendirmesini istedi.

Orange Prensi’nin Bilgilendirilmesi

Fransızlar tarafından Frasnes yönünde yapılan saldırıya ilişkin ilk istihbarat, Orange Prensi’nin Braine-le-Comte’daki karargahına ulaştığında saat akşam vaktiydi. Teğmen Webster (Orange Prensi’nin yaveri) ise kısa bir süre sonra, Hollanda Levazım Genel Müdürü de Constant Rebecque’in, olup bitenleri anlatan ve alınmasını uygun bulduğu önlemleri ayrıntılarıyla açıklayan raporuyla birlikte Brüksel’e doğru yola çıktı. Bun önlemler Wellington’ın o gün verdiği talimatlarla örtüşmüyordu. Çünkü Wellington’ın Frasnes saldırısından haberi yoktu.

Fransızların Charlero yolu boyunca ilerleyişi Quatre Bras’da başarıyla kontrol altına alınmıştı ve Wellington, o gece Nivelles’de toplanmasını emrettiği birliklere derhal bu bölgede toplanmalarını söylediği yeni bir emir vermişti.

Napolyon’un Operasyonları Hakkında Açıklamalar

Tarihçi William Siborne’un görüşüne göre, 15 Haziran’daki sonuçlar Napolyon için son derece tatmin ediciydi. Sambre’nin geçişi tamamen başarılmıştı. Kuvvetlerin ana bölümüyle de doğrudan Blücher’in ordusunun önceden kararlaştırmış olduğu toplanma noktasına doğru ilerliyordu. Ordusunun diğer bir bölümü ise Brüksel’e giden anayolda ilerliyordu. Ayrıca Napolyon bu hatta o kadar ileriye gitmişti ki. Koalisyon ordularının birleşmesi bile çok riskli bir hareket teşkil ediyordu. Bu da Napolyon’a, Koalisyon ordularının bir kısmını uzakta tutarken, ana ateş gücünü diğer orduya yoğunlaştırma şansı vermişti.

William Siborne, harekat planı teoride ne kadar iyi gözükürse gözüksün, sonunda Fransızlar için sonucu tehlikeye atacak başka koşullar olduğu görüşündeydi. Napolyon2un birlikleri saat 02:00’dan bu yana sürekli silah altında, yürüyüşte ve savaştaydı. Bu yüzden dinlenmek ve yenilenmek için zamana ihtiyaç duyuyorlardı. Sambe taraflarında geniş bir alana yayılmışlardı. Ney’in kuvvetleri Frasnes’den d’Erlon’un kolordusunun yeri olan Marchienne au Pont’a kadar müstakil birlikler halindeydi. Vandamme’ın kolordusu ve İmparatorluk Muhafızları Charleroi’de durmuştu. Dolayısıyla, 16 Haziran’da şafağın ilk ışıkları ile birlikte bütün bir Fransız ordusu daha yakın bir konumda birleşecekti. Bu zaman aralığı Koalisyon generalleri için oldukça değerliydi çünkü Napolyon’u etkisiz hale getirebilmek için plan yapmaya yeterli bir zaman kazanmış oluyorlardı.

Prusyalıların 16 Haziran’da şafak sökmeden henüz Ligny’de toplanamadıkları göz önüne alındığında. Eğer Napolyon’un komutanları bunu fark edebilse, Prusya orduları toplanmadan yok edilebilirdi ya da Wellington’ın ordusundan uzaklaşması sağlanarak diğer düşmanlara yönelilebilirdi. William Siborne, Napolyon’un Ney’e verdiği emirlerin görece gevşekliğini ve önceki savaşlardaki en kritik harekatlarını şekillendiren enerjik azim ve görece huzursuz olan faaliyetle karşılaştırır ve bu durumun Fransızların harekattaki başarısızlığını büyük ölçüde açıkladığı sonucuna varır.

Aksine, Napolyon 16 Haziran günü saat 11:30’a kadar Fleurus’a ilerlemedi. Bu sırada Prusya I. Kolordusu (Zieten’in), II. Kolordusu (II. Pirch’,in) ve III. Kolordusu (Thielemann’ın) toplanmış ve mevzilenmiş durumdaydı. Ney ise, harekatlarının Napolyon’un harekatlarına tabi kılınması nedeniyle oyalandı ve Wellington’un kuvvetlerine karşı saat 14:30’a kadar herhangi bir şekilde ilerlemedi. Bu sırada Wellington’un ihtiyat kuvvetleri Brüksel’den Quatre Bras’a ulaştı ve Quatre Bras Muharebesi’ne katılmış olan kuvvetlere katıldı.

Waterloo Savaşı'nın haritası

Quatre Bras Savaşı

Başlangıç

İki orduyla (batıdan gelen Wellington ve doğudan gelen von Blüher komutasındaki Prusyalılar) karşı karşıya olan Napolyon’un genel stratejisi, bu güçler birleşmeden önce her birini sırayla yenmekti. Napolyon, Koalisyon liderlerine haber vermeden sınırı geçerek şimdiki Belçika’ya girmeyi ve güçlerinin arasını açmayı planlıyordu. Prusya ordusunu yenerek doğuya doğru geri çekilmeye zorlamayı ve ardından Wellington’la çatışmaya girerek ordusunu Manş kıyılarına geri sürmeyi planlıyordu.

Napolyon, Wellington’un İngiliz müttefik ordusu Prusyalılarla birleşebilirse, bu kuvvetin Fransız ordusundan daha büyük olacağını fark etti. Bu nedenle Quatre Bras’daki yol ayrımı stratejik bir konum haline geldi. Çünkü Fransızlar bu kavşağı ellerinde tutarlarsa, Welligton’un kuvvetlerinin Nivelles-Namur yolu boyunca güneydoğuya, Napolyon’un 16 Haziran’da Ligny’de von Blücher ile çarpışmayı planladığı Prusyalılara doğru ilerlemesini engelleyebilirdi.

Wellington’un seferin başlangıcındaki talimatı Brüksel’i Fransızlara karşı savunmak olsa da, Napolyon’un ordusunun hangi rotayı izleyeceğinden emin değildi. Ayrıca Mons üzerinden güneybatıya doğru bir kanat manevrası yapılacağına dair (yanlış da olsa) raporlar almıştı. Wellington çatışmaların başladığına dair ilk haberi 15 Haziran günü saat 15:00 sularında Koalisyon komutanlarından Orange Prensi’nden aldı. Sonraki bir kaç saat içinde, Fransızların o sabah erken saatlerde Korgeneral Graf von Zieten komutasındaki Prusya I. Kolorusu ile Thuin’de çatışmaya girdiğine dair ekstra haberler aldı. Bu haberler Wellington’u saat 18:00’de ordusunu toplamak için ilk emirleri hazırlamaya sevk etti. Ancak kuvvetlerini tam olarak nerede toplayacağından hala emin değildi ve Mons yakınlarındaki cephenin açık olduğunu öğrendiğinde ordusuna Prusyalılara doğru ilerleme emri vermesi neredeyse gece yarısını buldu.

Bu dokuz saatlik gecikme, 16 Haziran’da Ligny Muharebesi’nde von Blücher’e destek sağlamak için ordusuna yeterli güç göndermesi için çok geç olduğu anlamına geliyordu. Wellington 16 Haziran’da ordusunun tamamına Quatre Bras’a gitme emri vermedi. Çünkü hala Mons üzerinden gelecek bir hareketten şüpheleniyordu. Ancak İngiliz müttefiki I. Kolrodu’nun (Orange Prensi’nin) karargahı, Wellington’ın Nivelles ve çevresinde toplanma emrini görmezden gelmeye karar verdi ve bunun yerine inisiyatifi el alarak Quatre Bras’a yaklaşmayı tercih etti.

Napolyon’un 16 Haziran’daki orijinal planı, hazırlıksız yakalanan Koalisyon kuvvetlerinin riskli bir şekilde ileriye doğru toplanma girişiminde bulunmayacağı varsayımına dayanıyordu. Bu nedenle, von Blücher’i hissetmek ve savuşturmak amacıyla bir öncü birliğini Gembloux’ya kadar ilerletmeyi planlıyordu. Bu operasyona yardımcı olmak için, destek kuvvetleri önce Prusya birliklerini geri püskürtmekle görevli Mareşal Grouchy’yi takviye etmek üzere Fleurus’a hareket edecekti. Ancak Fransızlar Sombreffe’i ele geçirdikten sonra Napolyon desteği batıya doğru kaydırarak, o zamana kadar Quatre Bras kavşağını güvence almış olacağını düşündüğü Mareşal Ney’e katılmayı planlıyordu.

Buna göre, III. Süvari Kolordusu’nun (Kellermann’ın) bağlı olduğu Mareşal Ney, Quatre Bras’da toplanacak ve buradan 10 kilometre kuzeye doğru bir öncü birliği ilerletecek ve Grouchy ile bağlantı kurmak üzere Marbais’ye bir bağlantı tümeni gönderecekti. Merkez ve sol kanat birlikte Brüksel’e doğru bir gece yürüyüşü yapacaktı. Böylece Koalisyon güçleri birbirinden zorla ayrılmış olacak ve geriye her birini ayrıntılı olarak imha etmek kalacaktı. Napolyon şimdi Charleroi’deki kanat komutanlarından gelecek bilgileri beklemekteydi. Burada VI. Kolordu’yu mümkünse taciz edici bir karşı saldırıdan kurtmak için yığınak yapmıştı. Buradan da bu Kolorduya sadece Brüksel’e yapılacak bir saldırı durumunda ihtiyaç olacağı anlaşılıyordu.

15 Haziran’da Prusya I. Kolordusu Ligny’ye doğru çekilirken, Koalisyon kuvvetleri için Ney’in Quatre Bras’dan ilerleyip Koalisyon’un karşı koymasına gerek kalmadan hedeflerini ele geçirme tehlikesi vardı. I. Kolordu’nun Genappe’deki karargahında, Orange Prensi’nin kurmay başkanı Tümgeneral Jean Victor de Constant Rebecque tehlikeyi fark etmiş ve II. Hollanda Tümeni komutanı Korgeneral Hendrik George de Perponcher Sedlnitsky’ye II. Tugayını Quatre Bras’ı işgal etmek üzere göndermesin iemretmiştir. Nassau’dan iki alaydan oluşan bu tugay 15 Haziran günü saat 14:00 sularında geldi. Prens Bernhard, Quatre Bras’a yaklaşan ilk Fransız gözcüleri olan Muhafız Hafif Süvari Tümeni mızraklıları gelmeden önce konuşlanabildi.

Bu Fransız mızraklıları Frasnes’de çarpıştıktan sonra Nassauers, Quatre Bras yakınlarındaki sık bir orman parçası olan Bois de Bossu’ya çekildi. General Lefebvre-Desnouette piyade desteği talep etse de, gece olduğundan ve bütün piyadeler Brüksel-Charleroi yolunda dizilmiş olduğundan Ney bu talebi kabul etmedi. Bunun yerine gece için kamp kurmaya ve ertesi gün Quatre Bras’a yaklaşmaya karar verdi. 15 Haziran akşamı Rebecque, Wellington’un I. Kolorduyu Nivelles’de toplama emrine uymak yerine (ki bu Quatre Bras’ı işgal eden kuvvetin mevziiyi terk etmesi anlamına gelirdi) II. Hollanda Tümeninin I. Tugayına (van Bylandt’ın tugayı) Prens Bernhard’ın II. Tugayını takviye emri verdi.

Rebecque, Wellington’dan gelen doğrudan bir emre karşı çıkarak ve kendi inisiyatifini kullanarak, ertesi gün Quatre Bras’da muharebenin yapılmasından sorumlu olmuş ve böylece Fransızların iki koalisyon ordusunu birbirinden ayırmasını ve her birini ayrıntılı olarak yok etmesini önlemiştir.

Ney 16 Haziran sabahını I. ve II. Kolordularını yığınak yaparak ve kendisine takviye edildiği bildirilen Quatre Bras’daki düşmanı keşfederek geçirdi. Ancak öğlene kadar, nispeten kolaylıkla yapabileceği kavşak noktasını eke geçirmek için ciddi bir adım atmadı. Bu arada Grouchy, Fleurus’tan Prusyalıların Namur’dan gelmekte olduğunu bildirdi. Ancak Napolyon bu rapora pek önem vermemiş gibi görünüyor. Saat 09: ile 10:00 arasında, düşman kuvvetlerinin Quatre Bras’da toplandığı haberi ulaştığında hala Charleroi2Deydi. Hemen Ney’e bir mektup yazarak bunların ancak Wellington’un birliklerinden bazıları olabileceğini, Ney’in kuvvetlerini yoğunlaştırmasını ve önündekileri ezmesini, ayrıca Ney’in tüm raporları Fleurus’a göndermesini söyledi. Ardından, Mareşal Lobau’nun kuvvetlerini geçici olarak Charleroi’de bırakan Napolyon, saat 11:00 sularında Fleurus’a vardı.

Bussy Yel Değirmeninde Buluşma

Saat 11:00’den kısa bir süre sonra Wellington, Fransızların Frasnes’de büyük bir kuvvet olmadığını gözlemledi. Aynı zamanda, Ligny’de mevzilenmiş olan Prusyalıların hatırı sayılır bir Fransız kuvvetinin ilerleyişi tarafından tehdit edildiklerine dair haberler kendisine ulaştı. Wellington, kurmayları ve küçük bir süvari birliği eşliğinde, Ligny ile Brye arasındaki Bussy Yel Değirmeni’nde karşılaştığı von Blücher ile bir görüşme yapmak üzere yola çıktı. Bu yel değirmeni Prusya mevzilerinin en yüksek noktasında olduğu için, liderler Fransızların saldırı öncesi hazırlık konuşlanmalarını gözlemleyebiliyorlardı.

Bu gözlemler Wellington’un Napolyon’un ordusunun ana gücünü Prusyalıların üzerine sürdüğü sonucuna varmasına yol açtı. Hemen von Blücher’e yardım etmeyi, yeterli gücü toplar toplamaz önce Frasnes ve Gosselies’e doğru ilerlemeyi, sonra Fransızlara sollarından ve arkalarından saldırmayı, böylece PRusyalılara yardım etmek için güçlü bir şaşırtmaca sağlamayı önerdi. Çünkü von Blücher’in sağ kanadı en zayif ve en savunmasız olanıydı ve Napolyon’un hareketleri göz önüne alındığında saldırıya uğrama olasılığı en yüksek olanıydı.

Birincil kaynaklar toplantıda ne konuşulduğu konusunda hemfikir değildir. Hepsi Wellington’un Blücher’e yardım sözü verdiği konusunda hemfikirdir, ancak Wellington’un açık bir yardım sözü verip vermediği ya da Wellington’un Blücher’e zamanında yardım edebilmesinin ancak kuvvetlerinin yardım göndermeden önce çatışmaya girmemesi halinde mümkün olabileceğini açıkça belirtip belirtmediği konusunda anlaşmazlığa düşmektedirler.

Savaş

Çatışmalar 15 Haziran günü öğleden sonra, sadece 109 asker ve subaydan oluşan küçük bir Polonya mızraklı birliği olan Elba bölüğünün Frasnes yönündeki müttefik kuvvetlerine saldırmaya çalışmasıyla başladı. Bu kuvvetler II. Nassau alayı ve Bijlevelds atlı topçularından oluşuyordu. Ancak Hollandalı ve Nassau komutanları önlemlerini almışlardı ve mızraklı süvariler top ve yaylım ateşiyle karşılandılar. Frasnes’e çekilmeden önce bazı adamlarını ve atlarını kaybettiler. Devriyeler gönderilerek mevziler ertesi güne kadar korundu.

16 Haziran sabahı saat 5’ten itibaren Müttefik ve Fransız kuvvetleri arasında, iki tarafın da avantaj elde edemediği sürekli çatışmalar yaşandı. Ana gövdelerinden kopan bazı Prusya süvarileri Kızıl Mızraklı Süvarilerle çatışmaya girdi. Ancak Bijleveld’in topçusunun mızraklıları bir kez daha geri püskürtmesinin arından ayrıldılar. İki bölük Nassau piyadesi Frasnes’e doğru ilerledi ama bu sefer de Fransızlar onları geri püskürttü. Sabah 6’dan bir süre sonra, Orange Prensi geldiğinde çatışmalar durdu.

Asıl savaş saat 14:00 civarında Ney’in 22 topluk bataryasının atışları ile başladı. Fransız kolları saldırıya geçerken önlerinde avcı sürüleri vardı. Hollandalı II. Tümen’in (Sedlnitsky’nin) gözcü hattı onları tüfek atışları ile karşılasa da Brüksel otoyolunun doğusundaki Fransız birlikleri de karşılarına çıkınca geri çekildiler. II. Tugay’ın Nassauerleri Grand-Pierreponrt çitfliğine ve I. Tugay’ın Hollandalı birlikleri Gemioncourt’a çekildi fakat müttefikler yine de ormanı tutmayı başardı. Üç piyade tümeni ve bir süvari tugayıyla karşı karşıya kalan II. Tümen için durum umutsuz bir hal almaya başlamışken saat 15:00 sularında V. İngiliz Piyade Tümeni (Picton’ın) ve III. Hollanda Hafif Süvari Tugayı’nın (Baron von Merlen’in) gelişi ile durum biraz daha rahatladı. Wellington’ın Blücher ile yaptığı toplantıdan geri dönüp komutayı ele alması sonrasında da Picton’ın tümeni müttefiklerin sol kanadona konuşlandı ve Fransızların yolun doğusundaki ilerleyişini durdurdu. Yeni gelen Fransız VI. Tümeni (Prens Jerome Bonaparte) ile birlikte de çatışmalar hararetlendi. Picton cephesini büyük bir azimle savunurken Fransız VI. Tümeni Grand-Pierrepont’un üzerine gönderildi. Nassauerler çiftliği terk etmek zorunda kaldı ve Bossu ormanına sürüldüler. Burada Fransız ilerleyişini bir nebze de olsa yavaşlattılar. Gemioncourt’ta ise Hollandalı birlikler Fransızlara büyük zorluklar çıkartıyordu.

Gemincourt Çiftliği’ni savunan V. Ulusal Milis Taburu o gün asıl gücünün çok büyük bir kısmını kaybetmiştir. IV. Hafif ve 100. Hat alayları tarafından püskürtülmüş fakat 28. İngiliz Piyadelerinin yardıma gelmesiyle çiftliğin kuzeyinde yeniden toplanmışlardır. Ancak bu alay çiftlik evinin kaybedildiğini düşünüp geri çekilirken, V. Milisler takviye alacaklarını düşünerek çiftlik evine tekrar hücum etmiş ve Fransız alaylarını çiftliğin çevresinden sürmüşlerdir. V. birlik çitfliğin güneyinde mevzilenmeyi başardı ve Prensleri de onlara katıldı. Topçu desteğiyle birlikte VI. Chasseurs-Au-Cheval ve bir mızraklı alayı geri püskürttüler. Hollandalılar çiftliği kaybedip geri alsalar da en nihayetinde çiftliği kaybettiler.

Saat 15:00’te Fransızlar Pierrepont’tan Gemioncourt’a ve Piraumont’a kadar bir hat oluşturdular. Saat 15:30’da Hollanda II. Hafif Süvari Tugayı (Van Merlen’in) Orange Prensi önderliğinde Fransız hattına hücum etse de, Fransız süvarileri tarafından geri püskürtüldüler. Bu saldırı başarısız olsa da, yıpranmış Hollanda piyadelerinin toplanması için zaman kazandırdı. Hollanda Süvari Tugayı ayrılıp dost hatlara çekildiğinde, üniformaları Fransız chasseur a cheval üniformalarına benzediği için İskoç piyadeleri tarafından vuruldu. Brunswick Dükü komutasındaki Brunswick Kolordusu da artık sahadaydı. Fakat komutanlarının bir saldırıda aldığı yara sonrası saldırı başarısız oldu. Saat 16:15 dolaylarında Ney, Napolyon’un güçlü bir şekilde saldırma emrini aldı ve II. Kolordusuna (Honore Reille’nin) daha fazla kuvvetle saldırması için bir emir gönderdi.

Ney’im solunda Prens Jerome müttefikleri Bossu Ormanı’ndan çıkardı. Fransız karma kuvvetleri ise kavşağa kadar ilerledi. İngiliz IX. Tugayı’nın alayları, 42., 44. ve 92. piyadelere karşı direndi. Saat 17:00’te Nivelles’den gelen İngiliz III. Tümeni’nin (Alten’in) zamanında gelişi, sayısal dengeyi müttefiklerin lehine değiştirdi. Saat çeyreği geçerken Ney, Fransız I. Kolordusu’nun (d’Erlon’un), kendisinin bilgisi ve emri olmadan Ligny Muharebesine yardım etmek üzere doğuya doğru hareket ettiğini duydu. Kısa bir süre sonra d Napolyon’dan Quatre Bras ‘ı ele geçirmesi ve ardından Ligny’de yakalanan Blücher’i ezmek için doğuya dönmesi için belli belirsiz bir emir aldı. Müttefik takviye kuvvetlerinin gelişi ile Ney, Quatre Bras’ı ancak I. Kolordu’nun desteğiyle ele geçirip elinde tutabileceğini fark etti ve d’erlon’a derhal geri dönmesi için zorunlu emirler gönderdi. Wellington üzerindeki baskıyı sürdürmek için, d’Erlon’u gönderdikten hemen sonra Ney, Kallermann’a elindeki tek cuirassier tugayını yönetmesi ve Wellington’un hattını yarmasını emretti.

Kellermann’ın süvarileri İngiliz V. Tugayını hat düzeninde yakaladı ve buradaki çatışma V. Tugay’ın kralın sancağını kaybetmesine neden oldu. Kalanlar Bossu Ormanı’na kaçarak benzer bir kaderden kurtuldular. Süvariler kavşağa ulaşsa da top ve tüfek atışları ile geri püskürtüldüler.

İngiliz I. Piyade Tümeninin gelişi Wellington’a karşı saldırı için yeterli gücü verdi ve avcı birlikleri artık Quatre Bras’ın batısında olan Jerome geri çekilmek ve Bossu Ormanı’nın kontrolünü İngiliz Muhafızlarına bırakmak zorunda kaldı. Muhafızlar ve diğer müttefik birlikler ormandan çıktıklarında, Fransız piyadelerinin yoğun ateşiyle ve II. Süvari Tümenine bağlı VI. Lancer Alayının saldırısıyla karşılaştılar. Bu saldırı ve Bossu Ormanı’nın ele geçirilmesi İngiliz Muhafızları arasında yüksek kayıplara neden oldu. Müttefik birlikleri ile Fransız voltigeurleri arasında birkaç çatışma daha yaşandı ama muharebe sona ermişti. Saat 21:00’da çatışmalar durduğunda Fransızlar tüm toprak kazanımlarından vazgeçmek zorunda kalmışlardı.

Quatre Bras Savaşı’nın Sonuçları

Savaş, Wellington’un 4.800 adamına karşılık, Ney’e 4.000 adama mal oldu. Müttefikler sahayı kazanmış olsa da, Fransızlar, Ligny Muharebesi’nde Prusyalıların yardımına gelmelerini engelledi. Wellington’ın İngiliz müttefik ordusu, Prusyalıların yenilgisini öğrendikten sonra Brüksel yolu boyunca kuzeye, Wavre’ye doğru kuzeydoğuya çekilmek zorunda kaldı. Napolyon ise Wellington’u takip etmeyi seçti ve iki gün sonra Waterloo’da onunla karşılaştı.

Quatre Bras’daki müttefik zaferi Ney’in bu stratejik kavşakları kontrol etmesini engellemiştir. Bu da Fransız ilerleyişini yavaşlatarak Wellington’un Waterloo muharebe alanlarında pozisyon almasını sağladı ki aksi takdirde bu mümkün olmayacaktı.

Waterloo seferinden sonra Wellington’a Hollanda Kralı I. William tarafından Waterloo Prensi unvanı verildi. Unvanla birlikte Quatre Bras savaş alanını kapsayan topraklar da verildi. Toprak sahibi olarak Dük ve halefeleri Bossu Ormanı’nın büyük bir bölümünü kereste için kestirdi.

Battlefield of Waterloo

Wellington tarafından seçilen Waterloo mevzisi güçlü bir mevziydi. Doğu-batı yönünde uzanan, Brüksel’e giden ana yola dik v e onunla ikiye bölünmüş uzun bir sırttan oluşuyordu. Sırtın tepesi boyunca Ohaion yolu uzanıyordu ve bu yol derin bir çukurdaydı. Brüksel yolu ile kesişen kavşağın yakınında, Wellington’ın mevziisinin tam ortasında yer alan ve günün büyük bölümünde komuta merkezi olarak kullanılan büyük bir ağaç vardı. Wellington piyadeleri Ohain yolunu takip eden sırtın tepesinin hemen arkasındaki bir hatta konuşlandırdı.

Daha önce yaptığı gibi ters yamacı kullanan Wellington, avcı erleri ve topçuları haricindeki gücünü Fransızlardan gizledi. Savaş alanının cephe uzunluğu da 4 kilometre gibi bir mesafeydi. Bu durum Wellington’a Prusyalıların gün içinde sol tarafını takviye edeceği beklentisiyle, kuvvetlerini merkezde ve sağda Braine-l’Alleud köyüne kadar derinlemesine yerleştirme imkanı verdi.

Sırtın önünde, tahkim edilebilecek üç mevzi vardı. En sağda Hougoumont’un şatosu, bahçesi ve meyve bahçesi vardı. Burası büyük ve iyi inşa edilmiş bir kır eviydi. Ev, üzerinden ikmal yapılabilecek, üstü kapalı bir yol boyunca kuzeye bakıyordu. En solda ise Papelotte mezrası vardı.

Hem Hougoumont hem de Papelotte tahkim edilmiş ve garnizonlara sahipti ve böylece Wellington’ın kanatlarını güvenli bir şekilde sabitlemişti. Papelotte ayrıca Prusyalıların Wellington’ın mevzilerine takviye göndermek için kullanacakları Wavre yoluna da komuta ediyordu. Ana yolun batı tarafında ve Wellington’ın hattının geri kalan kısmının önünde, Kral’ın Alman Lejyonu’ndan 400 hafif piyadenin bulunduğu La Haye Sainte Çiftlik Evi ve meyve bahçesi vardı. Yolun karşı tarafında, 95. Tüfeklerin keskin nişancı olarak görevlendirildiği kullanılmayan bir kum ocağı vardı.

Wellington’ın kuvvetlerinin konumu, saldıran herhangi bir kuvvet için zorlu bir meydan okuma teşkil ediyordu. Wellington’ın sağını çevirmeye yönelik herhangi bir girişim, Hougoumont mevziisini ele geçirmeyi gerektirecekti. Sağ merkeze yapılacak herhangi bir saldırı, saldırganların Hougoumont ve La Haye Sainte’den açılan ateş arasında ilerlemek zorunda kalacağı anlamına geliyordu. Sol tarafa yapılacak herhangi bir saldırı da La Haye Sainte ve bitişiğindeki kum ocağından gelen ateşle kuşatılacak ve sol kanadını çevirmeye yönelik herhangi bir girişim, Papeloote’u ve bu kanattaki diğer garnizon binalarını çevreleyen yollar ve çitlerin arasından ve Smohain sapağındaki bazı ıslak zeminlerde savaşmayı gerektirecekti.

Fransız ordusu güneydeki başka bir sırtın yamaçlarında toplanmıştı. Napolyon, Wellington’ın mevzilerini göremiyordu. Bu yüzden kuvvetlerini Brüksel yolu etrafında simetrik olarak dizdi. Sağda d’Erlon komutasındaki I. Kolordu, 16.000 piyade ve 1.500 süvari ile 4.700 kişilik bir süvari ihtiyatı vardı. Solda Reille komutasındaki II. Kolordu 13.000 piyade, 1.300 süvari ve 4.600 süvari ihtiyatlarıyla yer alıyordu. Merkezde, La Belle Alliance hanının güneyindeki yolda, 6.000 kişilik Lobau’nun VI. Kolordusu, İmparatorluk Muhafızlarının 13.000 piyadesi ve 2.000 kişilik bir süvari ihtiyatı bulunuyordu.

Waterloo savaş alanının panoramik görüntüsü

Fransız mevzilerinin sağ arka tarafında önemli bir köy olan Placenoit ve en sağda Bois de Paris ormanı bulunuyordu. Napolyon muharebeyi başlangıçta tüm savaş alanını görebildiği Rossomme çiftliğinden yönetti, ancak ilerleyen saatlerde La Belli Alliance yakınlarındaki bir mevziiye taşındı. Savaş alanındaki komuta Ney’e devredildi.

Savaş Hazırlığı

Wellington, daha önce Blücher’e yazdığı mektupta, Blücher’in kendisine en az bir kolordu sağlaması halinde Mont-Saint-Jean’de savaşacağını, aksi taktirde Brüksel’e doğru geri çekileceğini bildirmişti. Gece geç saatlerde yapılan bir toplantıda Blücher’in kurmay başkanı August Neidhardt von Gneisenau, Wellington’ın stratejisine güvenmiyordu ama Blücher onu Wellington’ın ordusuna katılmak için yürümeleri gerektiğine ikna etti. Sabah Wellignton, Blücher’den kendisine üç kolordu destekleme sözü veren bir yanıt aldı.

Sabahın erken saatlerinden itibaren Wellington sahadaydı ve kuvvetlerin konuşlanmasını denetliyordu. Wavre’da, Bülow komutasındaki Prusya IV. Kolordusu, Ligny Muharebesi’ne katılmadığı için iyi durumdaydı ve Waterloo’ya yapılacak yürüyüşte öncü olmak üzere görevlendirilmişti. IV. Kolordunun diğer bir görevi ise, diğer üç kolordunun Ligny savaş alanından geri dönmesini sağlamaktı.

Gece yağan yağmur dolayısıyla yollar kötü durumdaydı ve Bülow’un adamları Wavre’ın dar yollarında hareket etmek zorundaydı. Bunun üzerine bir de Wavre’da çıkan yangın işleri daha da zorlaştırmıştı. Sonuç olarak, kolordunu son kısmı, öncü unsurların Waterloo’ya hareket etmesinden altı saat sonra yola çıkabildi.

Kardeşi Jerome’un, Genappe’deki “King of Spain” hanında İngiliz subaylar arasında kulak misafiri olduğu bir konuşmaya göre Prusyalıların Wavre’den yürüyeceklerine dair bir bilgi edindi. Bilgiyi Napolyon’a aktarması sonrası Napolyon, Prusyalıların toparlanmak için en az iki güne ihtiyaç duyacaklarını düşündü. Şaşırtıcı bir şekilde, Jerome’un kulak misafiri olduğu dedikodular bir yana, Le Caillou’daki savaş öncesi konferansta bulunan Fransız komutanların Prusyalıların endişe verici yakınlığı hakkında hiçbir bilgisi yoktu ve Blücher’in askerlerinin bir süre sonra çok sayıda askerle savaş alanına çıkabileceğinden şüphelenmiyorlardı.

Napolyon, süvari ve topçuların manevra yapmasını zorlaştıracak olan çamurlu zemin nedeniyle savaşın başlamasını ertelemişti. Buna ek olarak, kuvvetlerinin çoğu La Belle Alliance’ın güneyinde ordugah kurmuştu. Saat sabahın erken saatlerinde Grouchy’ye Wavre’a yönelmesini ve ardından Prusyalıları mümkün olan en kısa sürede Waterloo’ya varmaları için önüne almasını söyleyen bir mesaj gönderdi.

Öğle saatlerinde ise Napolyon genel emrini hazırladı. Buna göre; Solda Reille’in Kolordusu ve sağda d’Erlon’un Kolordusu Mont-Saint-Jean köyüne saldıracak ve birbirlerini takip edeceklerdi. Bu emir Napolyon’un, Wellington’ın savaş hattının sırttaki daha ileri pozisyonda değil, köyde olduğunu varsaydığı için verilmişti. Bu emiri sağlayabilmek için Jerome’un tümeni Hougoumont’a bir ilk saldırı yapacaktı ve Napolyon, Hougoumont’un kaybıyla denizle olan iletişimi tehdit edeceğinden, Wellington’ın yedek kuvvetlerini çekebileceğini umuyordu. I., ‘’. ve VI. Kolorduların yedek topçularından oluşan büyük bir batarya saat 13:00’den itibaren Wellington’ın mevzisini bombalayacaktı. d’Erlon’un Kolordusu ise daha sonra Wellington’ın soluna saldıracaktı. Napolyon anılarında asıl amacının Wellington’ın ordusunu Prusyalılardan ayırmak ve denize doğru sürmek olduğunu yazmıştır.

Hougoumont Çiftliğindeki Savaş

Wellington notlarında saat 10:00 sularında Napolyon’un Hougoumont’taki mevzilerine şiddetli bir saldırı başlattığını yazmıştır. Pierre François Bauduin’in tugayının ilk saldırısı ormanı ve parkı boşalttı, ancak ağır İngiliz topçu ateşiyle geri püskürtüldü. Bu ilk saldırı Bauduin’in hayatına mal oldu. İngiliz toplarının dikkati Fransız topçuları ile dağılmışken, Soye’nin tugayı ve Bauduin’in tugayı tarafından yapılan ikinci bir saldırıda evin kuzey kapısına ulaşmayı başardılar. Bir Fransız subayı olan Sous-Lieutenant Legros kapıyı kırarak Fransız birliklerinin avluya girmesini sağladı. Coldstream Muhafızları ve İskoç Muhafızları savunmayı desteklemek için hızlıca bölgeye geldi. Yaşanan mücadele ardından kapı tekrar kapandı ve içeride kalan Fransızların hepsi imha edildi.

Hougoumont çevresindeki çatışmalar tüm öğleden sonra devam etti. Çevre Fransız piyadeleri tarafından kuşatılmış ve Hougoumont’un arkasındaki birliklere karşı saldırılar yapılmıştı. Wellington’ın ordusu evi ve evin kuzeyinden geçen çukur yolu savunuyordu. Daha sonra Napolyon bizzat evin bombalanmasını emretti. Bu da şapel hariç geri kalan her şeyin yok olmasına neden oldu. Kralın Alman Lejyonu’ndan Du PLat’ın tugayı çukur yolu savunmak için öne sürüldü. Sonunda bir İngiliz piyade alayı olan 71. Highlanders tarafından rahatlatıldılar. Adam’ın tugayı Hugh Halkett’in III. Hanoverian Tugayı tarafından takviye edildi ve Reille tarafından gönderilen piyade ve süvari saldırılarını başarıyla püskürttü.

Hougoumont’taki çatışmalar Wellington’ın ihtiyatlarını çekmek için yapılmış olsa da, tüm gün süren bir muharebe haline gelmiş ve aksine Fransız ihyiatlarını çeken bir çatışma olmuştur. Aslında hem Napolyon’un hem de Wellington’ın Hougoumont’u elde tutmanın muharebeyi kazanmanın anahtarı olduğunu düşünmeleri için iyi bir neden vardır. Hougoumont, Napolyon’un savaş alanını net olarak görebildiği bir yerdi. Bu yüzden de tüm gün boyunca kaynaklarını buraya ve çevresine yönlendirmeye devam etti. Benzer şekilde, evde hiçbir zaman çok sayıda asker olmamasına rağmen Wellington, burada 21 taburunu, yeni birliklerin ve cephanenin binalara ulaşmasını sağlamak için çukur yolu açık tutmaya adamıştır. Savaştan sonra da Hougoumont’un aslında kilit bir nokta olduğu anlaşıldı.

Öğleden sonra ise Napolyon, Lasne-Chapelle-Saint-Lambert köyü yakınlarında, ordusunun sağ kanadından yaklaşık 7 km uzaklıkta Prusyalıların ilk birliklerini gördü. Napolyon’un ilk hamlesi Mareşal Soult’a, Grouch’ye hemen savaş alanına gelmesini söylediği bir emir vermek oldu. Fakat Grouchy, Napolyon’un bir diğer emri olan Prusyalıları Wavre’a doğru takip etmesi yönündeki emrini gerçekleştirdiği için savaş alanına oldukça uzaktı.

Grouchy’ye astı olan Gerard tarafından silah seslerine doğru hareket etmesi yönünde bir tavsiye gelse de Grouchy emre sadık kalmaya devam etti ve Wavre Muharebesi’nde Korgeneral Baron von Thielmann komutasındaki Prusya III. Kolordusunun artçı birlikleri ile savaştı. Ek olarak da Soult tarafından Napolyon’un emirlerini içeren mektup, ancak akşam saatlerinde Grouchy’ye ulaştı.

Fransız Piyadelerinin İlk Saldırısı

Öğleden sonra I. Kolordu’nun saldırısı büyük sütunlar halinde başladı. Cornwell bu saldırı için şöyle yazmıştır: Dar ucu düşman hattına bir mızrak gibi doğrultulmuş uzun bir düzeni akla getirse de, gerçekte daha çok yana doğru ilerleyen bir tuğla gibiydi ve d’Erlon’un saldırısı, her biri bir Fransız piyade tümeni olan dört adet “tuğladan” oluşuyordu.

Tek istisna I. tümendi. İki tugayı benzer şekilde oluşturulmuştu fakat birbirinin arkası yerine yan yana dizilmişlerdi. Bunun nedeni, dört tümenin solunda yer aldığı içindir.

En solda bulunan tümen duvarlarla çevrili bir çiftlik evi olan La Haye Sainte’e doğru ilerledi. Bu çiftlik evi ise Kral’ın Alman Lejyonu tarafından korunuyordu. Bir Fransız taburu savunmacılara cepheden saldırırken, diğer taburlar ise her iki tarafa yayılarak süvarilerle beraber evi kuşatmayı başardı. Fakat Fransızlar ne kadar denerse denesin Almanları geçemiyordu. Orange Prensi, La Haye Saint’in önünün kesildiğini gördüğü gibi Hanocerian Lüenburg Taburu’nu ileri göndererek takviye etmeye çalıştı.

Daha sonra d’Erlon, yaklaşık bir kilometrelik bir cephede diğer üç tümenini Wellington’ın sol kanadına karşı ilerleme emri verdi. Karşılaştıkları ilk hat, Kempt ve Pack’in İngiliz tugayları tarafından çevrilmiş olan II. Hollanda Tümeni’nin I. Tugayı’ndan oluşuyordu. İkinci hat ise Sir Thomas Picton komutasındaki İngiliz ve Hanover birliklerinden oluşuyordu ve bu birlikler sırtın gerisindeki arazide saklanıyordu. Fakat bunların hepsi Quatre Bras’da büyük yaralar almıştı. Buna ek olarak, Bylandt’ın tugayındaki avcı erlerine ise çukur yolda mevzilenmesi emredilmişti. Tugayın geri kalanı ise yolun hemen arkasındaydı. Bu avcı erleri ana taburlarına katıldıkları anda, tugay ayağa kalkma emri aldı ve ateşe karşılık verdi.

D’Erlon’un askerleri yamacı tırmanarak La Haye Sainte’in arkasından başlayıp doğuya doğru devam eden Chemin d’Ohain adlı çukur yolda ilerledi. Bylandt’ın tugayı yolun hemen karşısındayken, İngiliz tugayları yoldan 100 metre kadar geride, Pack’in askerleri Bylandt’ın solunda ve Kempt’in askerleri ise Bylandt’ın sağında bulunuyordu. Kempt, Quiot’un tümeniyle çarpışırken, merkezde ise Donzelot’un tümeni Bylandt’ın tugayını geri püskürtmeyi başarmıştı.

Fransız ilerleyişi İngiliz avcı erlerini içeri çekti ve çukur yola ulaştı. Bunu yaptıklarında Pack’in adamları ayağa kalktı ve ateş açtı. Fakat Fransız piyadeleri bir saldırı geleceğini tahmin ettiği için doğrusal bir düzende hareket ediyordu. Bu sayede İngilizlere düzenli bir şekilde açılan ateşle karşılık vererek sıkıştırıldı. Merkezdeki ilerleme durmuş olsa da sağdaki hat parçalanmıştı. Picton bir karşı saldırı emri verse de kısa bir süre sonra öldürülmüştür. Daha sonra ise İngiliz ve Hanover birlikleri geri çekilmeye başladı.

Çıkan çatışmalarda İngiliz birlikleri geri çekilirken aynı zamanda bulunduğu hattı da dağıtıyordu. Bu durum Napolyon’un Waterloo Savaşı’nı kazanacağını işaret ediyordu. Wellington’ın ordusuna bağlı Prusyalı irtibat subayı Baron von Müffling’in raporlarına göre, Prusya ordusunun yardımı gecikirse, Dük’ün durumu kritik bir hal alacaktı.

İngiliz Ağır Süvarilerinin Hücumu

Bu kritik durumda Uxbridge, sırtın arkasında görünmeden oluşturulan iki İngiliz ağır süvari tugayına, zor durumda bulunan piyadeleri desteklemek üzere hücum emri verdi. Burada var olan önemli bir diğer durum ise Avrupa kıtasında uzun yıllar süren savaşların süvari bineklerinin azalmasına neden olmuştur. İngiliz süvari birliklerinin en büyük avantajı ise bu savaşlarda bulunmayıp savaşa tam ve gerçek süvari binekleri ile gelmiş olmalarıdır. Bir rivayet olarak Uxbridge’nin muharebe sabahı, komutanlarına, kendilerine doğrudan emir gelemeyebileceği ve bazı durumlarda inisiyatif alarak önlerindeki birliği desteklemesi gerektiği söylenir. D’Erlon’un sol kanadını koruyan süvarilerin dağınık olması İngilizlere avantaj sağladı ve burada küçük de olsa bir zafer kazandılar.

Saldırılarına devam İngilizler daha sonra Aulard’ın tugayını yok etti. İlerleyen İngilizler La Haye Sainte’i de geçerek kendilerini Schmitz’in kare şeklinde dizilmiş tugayıyla karşı karşıya buldular.

Sol taraflarında, Birlik Tugayı (Union Brigade) aniden piyade hatlarına daldı. MErkezden ise Kraliyet süvarileri, Napolyon’un 105. Hat Alayı’nın kartalını ele geçirerek Bourgeois’in tugayını yok etti. Inniskilling, Quoit’in tümeninin diğer tugayını bozguna uğrattı ve İskoç Greys, İngiliz piyadelerinin ardından çukur yoldan geçip, hala toparlanmakta olan 45. Ligne Alayı’nın üzerine geldi.

Hanedan Süvarilerinde olduğu gibi, Kraliyet ve Inniskillings subayları da bütünlüğünü kaybetmiş birliklerini düzenlemekte zorlandılar. Kayıplar veren ve hala toparlanmak için çabalayan İskoç Greys kendisini ana Fransız hatlarının önünde buldu. Bazıları da Grande Battery’nin (Fransız topçuları) yakınlarındaki top bataryalarına saldırdı. Greys’in topları etkisiz hale getirecek ya da taşıyacak zamanı ve imkanı olmasa da, top mürettebatının pek çoğu kaçtığı için etkisiz hale getirildiler.

Napolyon derhal Farine ve Travers’in cuirassier tugayları ve Jaquinot’un I. Kolordu hafif süvari tümenindeki iki mızrak alayı tarafından bir karşı saldırı emri vererek karşılık verdi. Dağınık bir halde Hougoumont ve La Belle Alliance arasındaki vadinin dibinde bulunan İskoç Greys ve İngiliz ağır süvarilerinin geri kalanı, Baron Jaquinot’un I. Süvari Tümeni’nden mızraklıların da katıldığı Milhaud’ın cuirassierlerinin karşı saldırısında gafil avlandı.

Ponsonby askerlerini Fransız zırhlılarına karşı toplamaya çalışırken Jaquinot’un mızraklıları tarafından saldırıya uğradı ve esir alındı. Yakındaki bir İskoç birliği esir alındığını görüp kurtarmak için bir hamle yapsa da başarısız oldular.

Ponsonby’nin ölümüyle birlikte ivme tamamen Fransızların lehine dönmüştü. Milhaud ve Jaquinot’un süvarileri Birlik Tugayı’nı vadiden çıkarttı. Tümgeneral Vandeleur komutasındaki İngiliz hafif süvarileri, sol kanatta Tümgeneral Ghigny komutasındaki Hollanda-Belçika hafif süvarileri ve merkezde Tümgeneral Trip komutasındaki Hollanda-Belçika birlikleri tarafından yapılan bir karşı saldırı ise Fransız birliklerini geri püskürtmeyi başardı.

Birlik Tugayı he subay hem de asker kaybı ve yaralı sayısı bakımından ağır kayıplar vermiştir. Hanedan Tugayı’nın II. Cankurtaran Muhafızları ve Kralın Dragon Muhafızları da ağır kayıplar vermiştir. Bununla birlikte hücumun en sağında yer alan I. Cankurtaran Muhafızları ve ihtiyatı oluşturan Maviler (Blues) bütünlüklerini korumuş ve nispeten daha az kayıp vermişlerdir. Fransız süvarileriyle yakın çatışmalar, karabina ateşi ve en tehlikelisi top ateşi, tugaydaki asker sayısını sürekli olarak azaltmış, ilerleyen süreçte Tugayın tamamı yalnızca üç bölük çıkarabilmiş, fakat bunlar da Fransız süvarilerine karşı koyarak sayılarının bir kısmını kaybetmiştir.

Fransızlar yüksek miktarda askerle d’Erlon öncülüğünde saldırsa da I. Kolordu nihayetinde bozguna uğrayarak vadiden geri püskürtülmüştü. Ayrıca çok sayıdaki birlik kaybı ordunun toplanma süresini uzatmış ve önemli bir vakit kaybedilmiştir. Prusyalıların ise savaş alanında görülmeye başlamasıyla, Napolton d’Erlon'un diğer saldırısı başlamadan önce Lobau’nun VI. Kolordusuna Prusyalılara doğru hareket etmesini söylemiştir.

Fransız Süvarilerinin Saldırısı

Saat akşamüstüne yaklaşırken Ney, Wellington’ın merkezinden belirgin bir geriye gidiş olduğunu fark etti. Kayıpların arkaya doğru hareketini bir geri çekilmenin başlangıcı sanmış ve bundan faydalanmayı düşünmüştü. D’Erlon’un Kolordusu’nun yenilgisinin ardından Ney’in elinde az sayıda piyade kalmıştı. Çünkü piyadelerin çoğu ya Hougoumont saldırısına ya da Fransız ordusunun sağının savunmasına gönderilmişti. Bu nedenle Ney, Wellington’ın merkezini yalnızca süvarileriyle kırmaya çalıştı. Başlangıçta Milhaud’un yedek süvari birliği ve Lefebvre-Desnoettes’in İmparatorluk Muhafızları’nın hafif süvari tümenini görevlendirdi. Bunlar püskürtüldüğünde ise Kellermann’ın ağır süvari ordusu ve Guyot’un ağır süvarileri de saldırıya eklendi. Napolyon ise bu hücumun çok erken olduğunu düşünüyordu.

Wellington’ın piyadeleri bu harekete kare biçiminde dizilerek karşılık verdi. Bir karenin kenarı en fazla 18-20 metre uzunluğundaydı. Yerlerinde duran piyade kareleri süvariler için ölümcüldü. Atlı birlikler bu kare düzene hücum edemiyordu çünkü arada kalacak olan süvarilerin dört bir tarafı çevriliyordu. Wellington yine aynı şekilde topçu birliklerine de süvariler yaklaşırken karelerin içerisine girmelerini emretmişti. Süvariler geri çekilirken de topçular yerlerine geri dönüp ateşe devam ediyordu.

Özünde bu tür bir süvari saldırısı, etkili olması için tamamen şoka dayanıyordu. Topçularla süvarilerin işbirliği bu kare düzenleri bozmada yararlı olabilirdi fakat Fransızların arasında böyle bir işbirliği yoktu. Fransızların topçu ateşi eğer doğru kullanılsa çok faydalı olabilirdi fakat çoğunlukla uzun menzilli atışlar yapılıyordu. Sonuç olarak Fransız saldırısı, piyadelerin düzenlerini bozmaması, İngiliz topçularının taciz atışı ve Hollanda süvari tugayının destekleri ile başarıyla püskürtüldü.

Fransız topçu birliklerinin İngilizleri neden vurmadığı sorusu belirsizliğini korurken, Wellington’ın topçuları ise sürekli ateş halindeydi. Mont-Saint-Jean sırtlarına yapılan çok sayıda saldırıdan sonra tükenen Fransız süvarileri geri çekildi. Kayıpları da tam anlamıyla bilinmese de, dört tümen komutanı ve dokuz tugay komutanı yaralanmış, bir tanesi de öldürülmüştür.

Fransız Piyadelerinin İkinci Saldırısı

Sonunda Ney için bile süvarilerin tek başına pek bir güç gösteremediği ortaya çıkmış oldu. Geç de olsa Bachelu’nun tümeni ve Reille’in II. Kolordusundan Foy’un tümenine bağlı Tissot’un alayı ile birlikte savaşabilecek durumda olan Fransız süvarilerini de kullanarak birleşik bir saldırı düzenledi. Bu saldırı, diğer saldırılarla hemen hemen aynı güzergah olan Hougoumont ve La Haye Sainte güzergahından yapıldı. Saldırı, Uxbridge önderliğindeki Hanedan Tugayı süvarileri ile durdurulmuş olsa da, Fransız piyadelerinin tüfek ateşleri ile geri çekilmek zorunda kaldılar.

Uxbridge, Tümgeneral Trip komutasındaki Hollandalı Carabinier’leri saldırıyı yenilemeleri için yönlendirmeye çalıştığını ve onların kendisini takip etmeyi reddetiğini yazmıştır. Aynı şekilde İngiliz süvarilerinin de bu olay hakkında aynı gçrüşü savunmuştur. Fakat Hollanda ya da Belçika kaynaklarında bu olayı destekleyen bir bilgi yoktur. Aynı şekilde Wellington’da 19 Haziran 1815’te Savaş Bakanı Bathurst’a gönderdiği yazıda General Trip’in onu fazlasıyla tatmin edecek şekilde davrandığını yazmıştır. Uxbridge daha sonra Kral’ın Alman Lejyonu’nun III. Süvarileri ile yeni bir hücum emri vermiştir. Emir sonrası Fransız hatları yarılsa da daha sonra ilerleyemeyip büyük kayıplar vermişlerdir.

Fransız süvarileri Wellington’ın merkezine doğrudan çok bir kayıp verdirememiş olsa da, piyadelere karşı yapılan topçu ateşleri etkili olmuştur. Wellington’ın süvarileri, Sir John Vandeleur ve Sir Hussey Vivian’ın en soldaki tugayları hariç, hepsi savaşa katılmış ve büyük kayıplar vermişti. Gelinen durum o kadar vahim bir hal almıştı ki, mevcut olan tek Hanover süvari alayı olan Cumberland Hussars, Brüksel’e doğru geri çekildi.

La Haye Sainte’in Fransızlar Tarafından Ele Geçirilmesi

Ney’in Wellington hattının sağına doğru yaptığı saldırıyla aynı zamanda, D’Erlon’un I. Kolordusunun XIII. Legere Alayı öncülüğündeki unsurları La Haye Sainte’e yönelik yapılan saldırıyı tekrarladı ve bu kez kısmen de olsa Kral’ın Alman Lejyonu’nun cephanesinin bitmesiyle başarılı oldu. Fakat Almanlar tüm gün boyunca savaş alanının merkezini ellerinde tutmuş, bu sayede de Fransızların ilerlemesi durdurulmuştu.

La Haye Sainte’in ele geçirilmesiyle Ney, avcı erlerini ve atlı topçuları Wellington’ın merkezine doğru ilerletti. Fransız topçularının atışaları sayesinde de büyük bir üstünlük sağlandı. Bu sayede de Napolyon’un ilerlemek için ihtiyaç duyduğu başarı artık gerçekleşmiş oluyordu.

Bu topçu ateşinin yanı sıra çok sayıda Fransız tirailleur (hafif piyade birliği) birliği ile La Haye Sainte’in arkasındaki hakim mevzileri işgal etmiştir. Ateşin yavaşlaması ile de Wellington, kurmayları ile birlikte buraya doğru yaklaşmıştır. Fransız avcı erlerinin aniden belirmesi ile de ani bir ateş altında kaldılar. Bunun üzerine Orange Prensi, düşmanın varlığına rağmen Kral’ın Alma Lejyonu’nun tek taburu olan V. Tabur’a çiftliğe tekrar saldırması emrini verdi. Yamaçtan aşağıya doğru hareket eden V. Tabur, Fransız süvarilerini yararak geri çekilmelerini sağladı.

Hücum etmesi emredilen bir Hollanda-Belçika süvari alayı ise açılan ateş sonucu geri çekilmek zorunda kaldı. Merlen’in Hafif Süvari Tugayı’da La Haye Sainte yakınlarında mevzilenen Fransız topçularına hücum etse de açılan ateş sonucu dağıldı. Wellington’un sahip olduğu son süvari ihtiyatı olan Hollanda Süvari Tümeni mevcut gücünün yarısını kaybetmişti, Fransızlar ise kayıp vermelerine rağmen hala avantajlı olan taraftı. Bu durum da daha fazla Fransız topçusunun öne sürülmesine neden oldu. Fransız Tirailleur birliğinin hakim tepelerden yaptığı atışlar aynı zamanda Inniskilling Piyade Birliği’ni neredeyse yok etti.

Prusya IV. Kolordusu’nun Gelişi

Prusya IV. Kolordusu (Bülow’un) güçlü bir şekilde gelen ilk birlikti. Bülow’un hedefi, Prusyalıların Fransız mevzilerinin arkasına doğru bir hamle noktası olarak kullanmayı planladıkları Plancenoit’ti. Blücher, Bois De Paris yolunu kullanarak Frichermont Şatosu’nun sağını güvence altına almak niyetindeydi.

Yine bu sıralarda ise Prusya XV. Tugayı (Losthin’in) Frichermont-LA Haie bölgesinde Wellington’ın sol kanadındak Nassauerlerle bağlantı kurmak için gönderilmiş, tugayın atlı topçu bataryası ve ek tugay topçusu ise destek olarak solda konuşlandırılmıştı. Napolyon, Bülow’un IV. Kolordusunun geri kalanının Placenoit’a ilerlemesini durdurmak için Lobau’nun Kolordusu’nu gönderdi. Fakat XV. Tugay, Lobau’nun birliklerini Frichermont’tan kovdu, ardından da Fransız Chasseur Birlii’ni topçu ateşiyle yararak Plancenoit’e doğru ilerledi. Bu, Lobau’nun Kolordusu’nu Plancenoit bölgesine doğru geri çekilmeye yönlendirdi.

Napolyon, artık ciddi bir baskı altında olan Lobau’yu takviye etmek için Genç Muhafızların (Napolyon’un İmparatorluk Muhafızları içinde bulunan elit birlik) sekiz taburunu göndermişti. Genç Muhafızların saldırı başarılı olsa da yapılan karşı saldırı sonrası geri çekilmek zorunda kaldılar. Daha sonra Napolyon, Orta/Yaşlı Muhafızlar’ı (Yine İmparatorluk Muhafızları içinde bulunan diğer iki grup) Plancenoit’e gönderdi. Bu kuvvet köyün ele geçirilmesi için yeterli oldu.

Zieten’in Yürüyüşü

Öğleden sonra, Prusya I. Kolordusu (Zieten’in) La Haie’nin hemen kuzeyindeki bölgeye daha güçlü bir şekilde gelmeye başlamıştı. Zieten bu sırada Prusya I. Tugayı’nı (Steinmetz’inki) yukarı çekmişti ama Wellington2ın solundaki Nassau birliklerinden ve Prusya XV. Tugayı’ndan (Laurens’inki) kaçaklar ve kayıplar görünce endişelenmeye başladı. Bu birlikler geri çekiliyoe gibi görünüyordu. Zieten kendi birliklerinin de geri çekilmeye başlamasından korktuğu için Wellington’ın kanadından uzaklaşmaya ve Plancenoit yakınlarındaki Prusya ana gövdesine doğru ilerlemeye başlamıştı. Zieten ayrıca Blücher’den Bülow’u desteklemesi için doğrudan bir emir almıştı ve buna emri uygulamak için Bülow’a yardım için harekete geçti.

Müffing ise bu hareket sonrası Zieten’i Wellington’ın sol kanadını desteklemeye ikna etti. Zieten’in gelişi Wellington’ın sol kanadının çökmesini engelledi. Frasnızlar ise Grouchy’nin Wavre’dan destek olarak gelmesini beklerken Zieten’in ordusunu görünce büyük bir hayal kırıklığı yaşadılar. Akşama doğru Zieten’in saldırıları sonucunda Prusya ordusunun hatları Hougoumont, Plancenoit ve La Haie’ye kadar dayanmıştı.

Durutte yaptığı başarılı saldırılar sonucunda La Haie ve Papelotte mevzilerini ele geçirse de Prusya 24. Alayı’na karşı koyamadan geri çekilmek zorunda kaldı. Başlangıçta güçlü bir karşılık gösteren Fransızlar bu sefer Smohain’i yeniden ele geçirme ve Papelotte’un sırtını ve kalan bir kaç evi savunmak için büyük bir direnişe girdiler.

Prusya 24. Alayı, en sağındaki İskoç taburu ile birleşerek, XIII. Landwehr Alayı’nın da desteğiyle birlikte Fransızları buralardan kovdu. XIII. LAndwehr ve XV. Tugay’ın saldırıları ile Fransızlar aynı zamanda Frichermont’tan da sürüldü. Dururtte’un tümeni de Zieten’in ordusunun topçu atışları sonucunda savaştan çekilmek zorunda kaldı. Batıda Fransız Orta Muhafızları Wellington’ın merkezine saldırırken, d’Erlon’un ordusu ise savaştan çekildi. Prusya ordusu daha sonra Fransızların tek kaçış yolu olan Brüksel yoluna doğru hareket etti.

İmparatorluk Muhafızlarının Saldırısı

Bu sırada La Haye Sainte’in düşmesiyle Wellington’ın merkezi savunmasız kalmış ve Plancenoit cephesi geçici olarak istikrara kavuşmuşken, Napolyon son ihtiyatı olan, şimdiye kadar yenilmemiş olan İmparatorluk Muhafızlarını görevlendirdi. Saat 20:00’e doğru düzenlenen bu saldırının amacı Wellington’ın merkezini yarmak ve Prusyalıları hattan uzaklaştırmaktı. Orta ve Yaşlı Muhafızların ilk konuşlanması bizzat Napolyon tarafından denetlenmiştir. Orta Muhafızlar, birer kare şeklinde düzenlenmişti. General Friant ve Poret de Morvan komutasındaki I. ve III. Grenadiers yol boyunca sağda, sollarında ve arkalarında General Harlet ile IV. Grenadiers ardından General Michel komutasındaki I. ve III. Chasseurs ve son olarak General Henrion komutasındaki IV. Chasseurs bulunuyordu. Muhafızların atlı topçuları ise iki parça şeklinde eşlik ediyordu. Tüm orduyu ise Mareşal Ney yönetiyordu. En arkada ise Yaşlı Muhafızların üç taburu, sağdan sola I. ve II. Grenadiers, II. Chasseurs ve I. ve II. Chasseurs vardı. Saldırıyı yöneten Ney, Orta Muhafızları merkeze doğru harekete geçirmek yerine İngiliz müttefiklerin bulunduğu sağ tarafa doğru yönlendirdi. Napolyon, bunu düzeltmesi için Ney’in yaveri Albay Crabbe’yi Ney’e emir vermesi için gönderse de Crabbe zamanında oraya ulaşamadı.

Diğer birlikler de Muhafızların ilerleyişini desteklemek için toplandı. Sol tarafta Reille’in Hougoumont’la çatışmayan kolordusundan piyadeler ve süvariler ilerledi. Sağ tarafta ise d’Erlon’un kolordusunun toparlanmayı başarabilen birlikleri ilerledi. Fransız topçuları da destek için ilerledi. Burada özellikle Duchand’ın bataryası Colin Halkett’in tugayına karşı bariz bir üstünlük sağladı. Halkett’in ön hattı Grenadiers alayı ile çatışmaya girse de geri çekilmek durumunda kaldı. Daha sonra Halkett burada yüzünden vurularak tüm alayın geri çekilmesi emrini verdi. Halkett ile birlikte diğer İngiliz birlikleri de geri çekildi. Daha sonra Nassauers ve Kielmansegge’nin tugaylarından geri kalanlar ve İngilizler birleşerek tekrar bir saldırıya geçse de Fransızlar tarafından püskürtüldüler. Bu sırada da Halkett’in tugayından sağ kalanlar yeniden toparlanarak Fransızlarla çatışmaya girişti.

Hollandalı tümen komutanı olan Chasse, kendi inisiyatifiyle diğerlerine göre diri kalmış Hollandalı tümeniyle ilerlemeye karar verdi. İlk olarak başlarında Yüzbaşı Krahmer de Bichin’in bulunduğu atlı topçu bataryası harekete geçti ve I. ve III. Grenadiers’e karşı nispeten başarılı bir saldırı yaptı. Fakat yine de Muhafızların ilerlemesini durduramadı. Daha sonra Chasse, Albay Hendrik Detmers komutasındaki birinci tugayına Fransızlara karşı süngüyle hücum etme emri verdi. Chasse bizzat bu savaşta askerlerin arasında savaşa dahil olmuştur. Bu saldırı sonrası Grenadiers bocalayarak geri çekilmek durumunda kaldı.

IV. Grenadiers’in solunda, batıya doğru I. II. ve III. Chasseurs’un taburları bulunuyordu. Fakat ilerlediklerinde tepenin terk edilmiş olduğunu fark ettiler. Fakat burada aynı zamanda Fransız topçu ateşinden korunmak için saklanan Peregrine Maitland komutasındaki İngiliz Piyade Muhafızı bulunuyordu. Bu sürpriz karşılaşma sonrası İngiliz Piyade Muhafızları saklandıkları yerden çıkarak Fransızlara ani bir saldırı yaptı. Fransızlar ateşe karşılık vermeye çalışsa da bu ani baskında Albay Mallet ve General Michel hayatını kaybetti. Daha sonra İngiliz Piyade Muhafızlarının yerini John Colborne komutasındaki 52. Hafif Piyade Birliği aldı ve Fransızları tamamen dağıttı.

Muhafızların da geri çekilmesiyle Fransız hatlarında panik hakim oldu. Wellington ise ordusuna saldırı emrini verdi. Hayatta kalan İmparatorluk Muhafızları son bir direniş için La Haye Sainte’in hemen güneyindeki üç yedek taburunu topladı. Adam’ın Tugayı ve Hanoverian Landwehr Osnabrück Taburu’nun yanı sıra Vivan ve Vandeleur’un nispeten diri süvari tugaylarının saldırısı ise Fransızları iyice karmaşaya sürükledi. Buradan kalanlar ise La Belle Alliance’a doğru geri çekildi ve bir kısma da teslim olması için imkan tanındı. Bu teslimiyet imkanı meşhur “La Garde meurt, elle ne se rend pas!” (Muhafız ölür, teslim olmaz) sözünü ortaya çıkarttı.

Prusyalıların Plancenoit’i Ele Geçirmesi

Aynı zamanlarda Prusya V., XIV. ve XVI. Tugayları Plancenoit’e doğru ilerlemeye başlamıştı. Beş Muhafız taburu, Lobau’nun Kolordusu’ndan arta kalanlarla birlikte Genç Muhafızları desteklemek üzere konuşlanmıştı. Plancenoit mevzisinin asıl kilit merkezi olan Chantelet Ormanlarından Pirch’in II. Kolordusu iki tugayla gelmiş ve IV. Kolordu’nun saldırısını takviye ederek ormandan ilerlemişti.

XXV. Alay’ın silahşör taburları Yaşlı Muhafızları Chanteler Ormanı’ndan atarak geri çekilmeye zorladı. Prusya IV. Kolordusu Plancenoit’in ötesine ilerlediğinde, İngiliz takibinden düzensiz bir şekilde geri çekilen Fransızlar ile karşılaştı. Fransızlar kuşatılarak yok edildi. Fransız Genç Muhafız Tümeninin neredeyse tamamı, Lobau’nun Kolordusu’nun ise üçte ikisi yok olmuştur.

Fransızların Dağılması

Fransız ordusunun sağı, solu ve merkezi artık tamamen çökmüştü. Son tutarlı Fransız kuvveti ise La Belle Alliance çevresinde konuşlanmış iki Yaşlı Muhafız taburundan oluşuyordu. Bu tabur son bir yedek olarak hareket etmiş ve olası bir Fransız çekilmesi durumunda Napolyon’u korumakla görevlendirilmişti. Fransız ordusunun umudu ise son kalan Eski Muhafız taburunun arkasında toplanmaktı. Fakat geri çekilme bir bozguna dönüşünce, onlar da La Belle Alliance’in her iki yanında, Koalisyon süvarilerine karşı koruma olarak geri çekilmek zorunda kaldılar.Napolyon savaşın kaybedildiğine ikna olana kadar ise ordunun sol tarafına kumanda etti. Adam’ın tugayı buraya saldırarak Fransızları geri püskürttü.

Akşam saatlerinde iki taraf da geri çekildi fakat Fransız topları ve diğer bir çok şey Prusya ve İngiliz ordularının eline geçti. Prusya ordusu gecenin geç saatlerine kadar geri çekilen Fransız birliklerini taciz etmeye devam etti. Napolyon’un terkedilmiş arabası da burada ele geçirildi. Arabada bulunan mücevherler ise Prusya Kralı Friedrich Wilhelm’in taç mücevherlerinden oldular.

Waterloo Savaşı'nın Sonuçları

Waterloo, Wellington’a yaklaşık 17.000, Blücher’e ise 7.000 askere mâl olmuştur. Bülow’unXV. Tugayı’nda görev yapan XVIII. Alay hem Frichermont hem de Plancenoit’te savaşmış ve 33 Demir Haç kazanmıştır. Napolyon’un kaybı ise 25.000 asker, 6.000 esir ve diğer kaçaklardan olmuştur.

19 Haziran sabah erken saatlerde General Grouchy, aldığı emirlere uyarak General Thielemann’ı Wavre’da mağlup etti ve Waterloo savaş alanına asla ulaşamamış olan 33.000 Fransız askerini başarı ile geri çekti. Wellington savaşı anlatan resmi yazısını 19 Haziran 1815’te İngiltere’ye gönderdi. 22 Haziran’da ise London Gazette Extraordinary gazetesinde yayınlandı. Wellington, Blücher ve diğer Koalisyon güçleri ise Paris’e doğru ilerledi.

Birliklerin geri çekilmesinden sonra Napolyon, Paris’e kaçtı ve Paris’teki kardeşi ve naibi Joseph’e Anglo-Prusya kuvvetlerine karşı savaşmak için hala bir ordu toplayabileceğine inandığı bir mektup gönderdi. Gerçekten de Napolyon, hala bir ordu toplayabileceğine ve General Grouchy’nin ordusu Paris’e gelene kadar Prusya kuvvetlerini durdurabileceğine inanıyordu. Ancak Napolyon’un Waterloo’daki yenilgisinin ardından hem Fransız halkının hem de Mareşal Ney’in Napolyon’a karşı güveni azalmıştı. Napolyon’un kardeşi Lucien ve Mareşal Louis-Nicolas Davout ona savaşmaya devame tmesini, XVIII. Louis’in anayasal hükümetinden Temsilciler Meclisi’ni feshetmesini ve daha önce yaptığı gibi Fransa’yı askeri bir diktatörlük olarak yönetmesini tavsiye etti. Fakat Napolyon, Fransa’yı yönetmeye devam etme iddiası için askeri, halk ve hükümet desteğinden yoksun olduğunu fark edince oğlu II. Napolyon lehine tahttan çekilmek istedi. Fakat bu istek de yasama tarafından hızla reddedildi.

Napolyon 24 Haziran 1815’te ikinci kez tahttan çekilmek istediğini açıkladı. Napolyon Savaşlarının son çatışmasında, Napolyon’un Savaş Bakanı Mareşal Davout, 3 Temmuz 1815 tarihinde Issy’de Blücher tarafından yenilgiye uğrattı. Bir iddiaya göre ise Napolyon ilk oalrak Kuzey Amerika’ya kaçmaya çalıştı. Fakat Kraliyet Donanması böyle bir hareketi engellemek için Fransız limanlarını abluka altonda tutuyordu. En sonunda da 15 Temmuz’da HMS Bellerophon’dan Yüzbaşı Frederick Maitland’a teslim oldu. Nihayetinde Louis Fransız tahtına geri döndü ve Napolyon 1821’de öldüğü Saint Helena adasına sürgüne gönderildi. Paris Antlaşması ise 20 Kasım 1815 tarihinde imzalandı.

Kaynakça

• "Napoleonic Satires", Brown University Library, (https://library.brown.edu/cds/napoleon/time7.html) (Son erişim 05.02.2025)

• Chesney, Charles C. (1874), Waterloo Lectures: A Study Of The Campaign Of 1815. (https://archive.org/details/waterloolectures00ches/page/n11/mode/2up) (Son erişim 05.02.2025)

• Creasy, Sir Edward (1877), The Fifteen Decisive Battles of the World: from Marathon to Waterloo. (https://www.gutenberg.org/ebooks/4061) (Son erişim 05.02.2025)

• Booth, John (1815), The Battle of Waterloo: Containing the Accounts Published by Authority, British and Foreign, and Other Relevant Documents, with Circumstantial Details, Previous and After the Battle, from a Variety of Authentic and Original Sources, (https://books.google.com.tr/books?id=9IIBAAAAYAAJ&redir_esc=y) (Son erişim 05.02.2025)

• Haweis, James Walter (1908), The campaign of 1815, chiefly in Flanders. (https://archive.org/details/cu31924024320891/page/n11/mode/2up) (Son erişim 05.02.2025)