19. yüzyıl Viktorya Dönemi’nde Türk hamamlarını Britanya ve İskoçya’ya tanıtan iki kişi vardı. Bunlar İskoç diplomat ve milletvekili olan David Urquhat ve İrlandalı doktor ve hidropatist olan Richard Barter’dir (aynı zamanda St Ann’s Hydropathic Establishment’in kurucusu).
Urquhart Türk hamamları ile Osmanlı’da görevliyken tanıştı ve bu hamam sistemini -The Pillars of Hercules- adlı kitsbında anlatmıştır. Osmanlı ziyaretinden sonra ömrü boyunca hamamın savunucusu olan Urquhart’ı yazısı, 1856 yılında Barter tarafından okundu ve aşırı dercede ilgisini çekti. Zaten buhar banyolarına yatkın olan Barter, Urquhart’ı şirketine davet ederek, burada bir hamam inşa etmesi için işçi ve malzeme sağlayacağını belirtti.
Arı kovsnı şeklindeki ilk denemeleri havayı yeterince ısıtamaması dolayısı ile başarısız oldu. Urquhart siyasi çalışmaları için İngiltere’ye dönse de Barter çalışmalarını sürdürüp, Antik Roma hamamlarını incelemesi için mimarını Roma’ya gönderdi. Mimarı Roma’dan döndükten sonra öğrendikleri ve kendi çalışmalarına dayanarak Türk hamamıyla aynı olmayan fakat bir çok öge barındıran ilk hamamı inşa etti. Bu İrlanda-Roma ekolünde yapılmış ilk Türk hamamıydı.
Barter’ın inşa ettiği bu haman 11 Mayıs 1858 yılında açıldı. Bu hamam sudatorium (en sıcak oda), tepidarium (yerden ısıtmalı oda) ve frigidarium (soğutma odası) isimli üç odadan oluşuyordu.
17 Mart 1859 yılında ise Cork yakınlarında bulunan Grenville Place halkının kullanması için ülkedeki ilk Türk hamamını açtı. Kadın ve erkeklerin hamamrı ayrıydı. Barter ve Barter’ın şirketleri 1859-69 yılları arasında İrlanda’da dokuz tane daha hamam inşa etti. Buna ek olarak 40’a yakın bağımsız hamam da ilerleyen yıllarda açıldı. Fakat ne yazık ki bugün İrlanda’da hiçbir Türk hamamı bulunmamaktadır.
Urquhart ise Barter’ın bu ilerleyişinden Kırım Savaşı için Osmanlı lehine kampyanya yürütürken haberdar oldu. Urquhart bu dönemlerde politikacı Isaac Ironside’ın “Sheffield Free Press” gazetesinde yazılar yayınlıyordu. Urquhart’ın, Ironside’a St Ann’ merkezini ziyaret etmesini önermesiyle, gazete Türk hamamları hakkında da yazılar yayınlayan bir iletişim aracına dönüştü.
Artık her iki gazete de Türk hamamlarının gelişimi için önemli bir mecra oldu. Urquhart’ın politikacı ve sendikacılara Türk hamamlarını önermesi, onların da birer iş olarak hamam açmalarını sağladı. İngiltere’deki ilk Viktorya dönemi Türk hamamı Manchester’da 12 Temmuz 1857 yılında açıldı ve bu açılış “The Free Press” gazetesinden duyuruldu.
“The Free Press” gazetesi İngiltere’nin dört bir yanında açılan hamamların baş habercisiydi. Açılan ve açılacak olan her hamamın haberi burada veriliyordu. Birer domino etkisi ile açılan hamamlar, hastalar, doktorlar ve bilgi almak isteyenler için birer uğrak noktaydı.
Hamamlar Manchester’dan Newcastle’a yayıldı. Buradan da önce Midlands olmak üzerinden Londra’ya yayıldı. Londra’da açılan ilk hamam Roger Evans tarafından 1860 yılında Bell Street’te açıldı.
KAYNAKÇA
Urquhart, David (1850) The Pillars of Hercules, or, a narrative of travels in Spain & Morocco in 1848. Say.2 London: Bentley ss.18-88
Laughton, J E ‘David Urquhart’ Dictionary of national biography. Say.58 ss.43-45
Hunt, William ‘Richard Barter’ Dictionary of national biography. Vol.3 p.329
Commentaires