Asıl adı Mehmed Tahir olan Münif Mehmed Paşa, Mehmed Münif ve Tahir Münif gibi farklı isimlerle de anılmıştır. Doğumu ile ilgili 1240 (1824-25) tarihi öne çıksa da biyografisinde 1246 (1830-31) tarihi verilmiştir. Eğitim hayatında Antep’te Nuruosmaniye Medresesi’nde başlayan Münif Mehmed Paşa, babası Hoca Abdülhadi Efendi’nin görevi dolayısı ile gittiği Kahire’de eğitimine Kasr-ı Ali Medresesi’nde devam etti. Bu süreçte babasından ve diğer hocalarından Arapça ve Farsça öğrendi. Gelişmekte ve Batılılaşmakta olan Mısır’da Avrupa kültürünü tanıyarak Fransızca öğrenmeye başladı. Mısır’daki siyasi durumun Türklerin aleyhine dönmesiyle de 1849 yılında ailesi ile buradan ayrıldı. Ailesi Antep’e dönse de, Münif Paşa Şam’da kalıp Emeviyye Medresesi’nde eğitimini tamamladı. 1850 yılında başlamak üzere de Şam Meclis-i Kebir Kalemi’nde çalıştı. 1852 yılında ise İstanbul’a dönüp bir yıl sonra Bâb-ı âli Tercüme Odası’nda Arapça ve Farsça tercümanı olarak çalıştı. Burada çalışırken de Fransızcasını geliştirdi. Yine bir senelik görevin ardından, 1854’te Gelibolu Asakir-i Muavine Komisyonu Başkatipliği, 1855’te Berlin’de Sefaret İkinci Katipliği ve ardından Berlin Başkatipliği görevlerine getirildi. Buradaki hayatı boyunca Batı medeniyetini daha yakından tanıyıp aydınlanma dönemi eserlerini okudu. Ek olarak üniversitede halka açık olan felsefe, siyaset ve hukuk derslerine katıldı.
1857 yılında İstanbul’a dönen Münif Mehmed Paşa, ikinci defa Tercüme Odası’na girmiştir. Daha sonra da sık sık görev yeri değişecektir. Bu yerler arasında Meclis-i Kebir-i Maarif Reisliği, Tahran Sefirliği ve Maarif Nazırlığı bulunmaktadır. Son resmi görevi ise 1894 yılında başlayan Tahran Elçiliği oldu. Bu görevden sonra da 6 Şubat 1910 yılında vefat edene kadar İstanbul’da bir hayat sürdü. Çalışma hayatı boyunca öğrendiği diller arasında Arapça, Fransızca, Almanca, İngilizce ve Rumca olduğu bilinmektedir.
Osmanlı’nın yetiştirdiği önemli aydınlardan biri olan Münif Paşa, siyasi hayatından daha çok edebi ve fikri hayatı ile ön plana çıkmıştır. Eğitim hayatının yanı sıra Tercüme Odası’ndaki görevi onun farklı çevrelerle tanışmasına olanak sağlamıştır. Özellikle Mekatib-i Umumiyye Nazırı Ahmed Kemal Paşa, Münif Paşa için önemli bir dönüm noktası olmuştur. Kemal Paşa, Berlin Sefirliği görevine getirilince Münif Paşa’yı da yanında katip olarak götürmüştür, dönüşleri de beraber olmuştur. Münif Paşa’nın Kemal Paşa konağında geçirdiği süre, ona hem kültürel anlamda büyük katkı sağlamış, hem de devlet kademelerinde yükselmesinde büyük rol oynamıştır.
Edebi hayatındaki en önemli başarısı Mecmua-i Fünun dergisini çıkartmasıdır(1860). Dergi dini ve günlük siyasi olayları konusu dışında bırakıp Batılı bir bakış açısıyla bireyin toplumdaki yeri hakkında önemli fikirlerini bu dergide dile getirmiştir. Ona göre insanlar özgür varlıklar olmayıp ait bulundukları ortamı meydana getiren aktif canlılardır.
Ayrıca Osmanlı Devleti’ndeki ilk sivil bilim topluluğu olan Cemiyet-i İlmiye-i Osmanlı’yı kurdu(1861). Dergisini de bu cemiyet aracılığıyla yayınlayan Münif Paşa, dergisinde Yunan filozoflarını tanıtması haricinde, felsefe, pedagoji, antropoloji, fizik, kimya, matematik, coğrafya ve tarih gibi alanlardan da yazılar yayınlamıştır. Ayrıca cemiyeti bünyesinde kurulmasına öncülük ettiği kütüphane ile de milli kütüphanenin ilk temellerini atmıştır.
Münif Paşa, günlük siyasetten uzak durup, yazılı ve sözlü bir şekilde toplumda bilime karşı bir merak uyandırmak için çalışmıştır. Bilimi sadece teorik olarak düşünmeyip pratikte çalışılması gerektiğini vurgulamıştır. O bu görüşü ile bilimin her meslek erbabı için geçerli olduğunu ve ilerlemenin anca bilimle münkün olacağını savunmuştur. Savunduğu bu görüşleri de yazılarında aktarıp yaymaya çalışmıştır. Çalışma hayatının büyük bir kısmını da eğitim görevlerinde geçiren Münif Paşa, eğitimdeki eksikler hakkında da yazılar yazıp, kız çocuklarının da eğitim görmesi gerektiği fikrini yaymaya çalışmıştır. Bunun için yaptığı ilk uygulama, nazırlığı esnasında açtığı idadi seviyesinde bir kız mektebidir. Ek olarak Kıbrıs’ta da bir kız metebinin açılması için girişimleri olmuştur. Ayrıca çocukların Türkçe okuyup yazabilmesi için de başlangıç derslerinin eklenmesi önerisini sunmuştur.
Hayatını eğitime ve modernleşmeye adayan Münif Paşa, 6 Şubat 1910 yılında hayata gözlerini yummuştur.
KAYNAKÇA
İSMAİL DOĞAN, "MÜNİF MEHMED PAŞA", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/munif-mehmed-pasa (27.03.2024)
Ali Budak, Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını : Münif Paşa, Doktora Tezi, 2002.
Adem Akın, Münif Paşa ve Türk Bilim Tarihindeki Yeri, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
Comments