Diğer adı Giovanni Battista Della Porta olan Porta, Rönesans, Karşı-Reform ve Bilim Devrimi’nde İtalya Napoli’de yaşamış olan bilim adamı, polimat ve oyun yazarıdır. En önemli eseri 1558 yılında yayınlanan Magia Naturalis’tir. Eserinde felsefe, simya, matematik, astroloji, doğa felsefesi ve meteoroloji konularını ele almıştır. Yazarın bu çok yönlülüğü onun “sırlar profesörü” olarak anılmasını sağlamıştır.
Babası bir asilzade olan (Nardo Anronio) Porta, eğitim konusunda ayrıcalıklı bir çocukluk geçirdi. Babasının bilime duyduğu merak yüzünden çocukluğunda filozoflarla, matematikçilerle ve şairlerle bol bol vakit geçirme fırsatı bulan Porta, henüz küçük yaşlarında kendini geliştirmiş bulunuyordu.
1563 yılında kriptografi hakkında “De Furtivis Literarum Notis” isimli eserini yayınladı. Bu eserde bilinen ilk ikame şifresi tanımlanmıştır. Porta, kriptografi alanındaki çalışmalarının sonunda yumurtaların içine gizli mesajlar yazmayı sağlayan bir yöntem geliştirdi. Bulduğu bu yöntem, bitki pigmentleri ve şap aracılığı ile yapılan bir mürekkep aracılığı ile kullanılıyordu. Bu karışımdan yapılan mürekkep, geçirgen olan yumurta kabuğundan geçebiliyor ve yumurta kuruyup kaynatıldıktan sonra yumurtanın dışındaki mürekkep yok olup yumurta kabuğunun iç tarafına geçiyor. Bu sayede hapishanedeki arkadaşlarına mesajlar gönderiyordu.
1586 yılında ise fizyonomi üzerine “De Humana Physiognomonia Libri III” isimli eserini yazmıştır. Hayatının tamamında farklı konular üzerine çalışan Porta, daha sonra “Villa” isimli bir tarım ansiklopedisi de yayınladı. 1589 yılının başlarında ise sarımsağın mıknatısları etkisiz hale getirebileceği fikrini çürütmek için deneysel bir ortamda bunu test etti. Yaptığı bu deney başarılı veya başarısız olmaktan ziyade, eski kabul görmüş düşüncelerin test edilmeye başlaması bakımından önemlidir.
İlerleyen yıllarda ise egzotik bitkileri toplayıp yetiştiren Porta, “Phytognomonica” isimli eserinde bitkileri coğrafi konumlarına göre listelemiştir. Ayrıca eserinde mantar sporlarının ilk gözlemlerini yapmıştır. Topladığı bitkileri ziyarete de açan Porta, doğa tarihi müzesinin ilk örneklerini de oluşturmuştur.
Porta bütün bunlara ek olarak “Otiosi” olarak da bilinen “Academia Secretorum Naturae” adlı bilimsel bir topluluğun kurucusuydu. Bu topluluk Avrupa’daki ilk bilimsel topluluklarından biri olup, amaçları doğanın sırlarını incelemekti. Topluluğa katılabilmek için ise doğa bilimlerinde bir keşif yapmak gerekiyordu. İlerleyen süreçte bu topluluk okültizmle uğraştıkları şüphesi ile Para Gregory XIII. tarafından dağıtıldı.
Çeşitli disiplinlerde çalışan Porta, hepsine ek olarak; askeri mühendislik ve hidrolik alanında da çalışmıştır. 1606 yılında hava kuvvetiyle suyun yükselmesi üzerine bir kitap yayınladı. 1608 yılında ise damıtma üzerine bir kitap yayınladı. Daha sonra Magia Naturalis isimli kitabının diğer baskılarında “Camera Obscura” üzerinde çalışıp, “Camera Obscura” merceği ve insan gözünü karşılaştırmıştır. Bu çalışma ışığın ve görüntünün insan gözüne nasıl geldiğine dair bir örnek ve başlangıç olması bakımından önemli bir çalışma olmuştur. Yaptığı bu çalışmaların haricinde bir de teleskopu icat ettiğini iddia etmiş fakat bu konu hakkındaki çalışmasını hazırlarken hayatını kaybetmiştir.
Birden fazla disiplinde çalışmalarını yürüten Porta, bütün bu çalışmalarına ek olarak komedya ve trajedi konulu oyunlar yazmıştır.
KAYNAKÇA
David Wootton: Garlic and Magnets. History Today Sayı. 66/1 (Ocak 2016), s. 38.
Louise Clubb, Giambattista Della Porta, Dramatist. Princeton: Princeton University Press, 1965, ss. 69-301
Siegfried Zielinski: Deep Time of the Media. Toward an Archaeology of Hearing and Seeing by Technical Means
Arianna Borrelli: Giovan Battista Della Porta's Neapolitan Magic & His Humanistic Meteorology, in: Variantology 5. Neapolitain Affairs.
Comments